Bestaat er een liberale moraal?
Huidig Liberales-voorzitter David Van Turnhout vroeg me onlangs om in een filmpje van dertig seconden te vertellen waarom ik Liberales belangrijk vind. In die beperkte tijd kwam ik niet verder dan te stellen dat Liberalisme focust op het individu en op vrijheid. Maar ook dat dit niet betekent dat liberalisme een vrijblijvend ideeëngoed is. De vrijheid komt met plichten en het liberalisme roept ons als individu op om samen te werken aan een meer liberale wereld. Maar dertig seconden is echt wel heel weinig, daarom hier nog een kleine uitbreiding.
Liberalisme heeft historische roots, het ontwikkelde zich over eeuwen, nauw verbonden met de beste beschikbare kennis. Het is een complex geheel, en hoewel het voor iedereen duidelijk is dat de focus van het liberalisme ligt op het individu en op vrijheid, zijn er verschillende accenten mogelijk (bijvoorbeeld afhankelijk van hoe je het begrip ‘vrijheid’ invult).
Om daarop verder te gaan, ik zie liberalisme als een levensbeschouwing, een filosofie of een ideaal over hoe we het best zouden kunnen samenleven. Er bestaat naar mijn idee dan ook een liberale moraal. Nu is een moraal een leidraad over wat goed en slecht is en hoe daarmee om te gaan. Men kan verschillende moralen onderscheiden, opgebouwd op verschillende fundamenten. Zo onderscheidt moraalfilosoof Jan Verplaetse (Ugent) vijf verschillende moralen op basis van hechting, geweld, reiniging, samenwerking (intuïties/emoties) en op basis van beginselen, dit naar analogie met de Amerikaanse sociaal filosoof Jonathan Haidt (NYU). De Amerikaan Haidt catalogeert moralen op basis van vijf grondslagen: care, fairness, loyalty (ingroup), authority en purity.
Uit het onderzoek van Haidt en anderen blijkt dat ‘liberals’ veel meer belang hechten aan care en fairness dan aan loyalty (ingroup), authority of purity. ‘Conservatives’ leggen hun focus net andersom. Als wij de wereld beter willen maken, dan heeft het volgens Haidt geen zin om te zeggen dat wij juist zijn en anderen fout. De vijf basissen zijn immers in alle samenlevingen aanwezig en ze spelen elk een rol van betekenis. Om samen te werken helpt het dan ook niet als iedereen op zijn vierkante meter zekerheid blijft. Dan blijft dit wiggen drijven tussen mensen en boeken we geen vooruitgang. We kunnen beter doen als we begrijpen hoe we als mensen in elkaar steken en als we morele nederigheid aan de dag leggen om de anderen te begrijpen. De basishouding met kans op succes is een gedeelde en gepassioneerde toewijding aan de beste kennis (cfr. de liberale plicht tot zelfontwikkeling) en de wil om samen te werken over verschillen heen.
Liberalisme als levensbeschouwing en partijpolitiek zullen zich altijd wat op gespannen voet met elkaar bevinden. Orde scheppen en regeren altijd wat in conflict met vrijheid en individualisme. Liberalisme is dan ook geen politieke theorie over hoe aan de macht te komen en hoe die macht te behouden. Het heeft ook geen territoriale verzuchtingen, en het wil ook aan niemand precies voorschrijven hoe ze hun leven moet leiden. Liberalisme laat die vrijheid om het eigen leven in te vullen aan het individu. Liberalisme heeft ook niet als doel de belangen te verdedigen van wie machtig of gefortuneerd is. Wie liberalisme énkel inroept om individuele belangen te vrijwaren maakt er een karikatuur van en gebruikt het louter als excuus.
Wij vinden het liberaal ideeëngoed belangrijk en waard om politiek voor te strijden. Het doet dan ook goed te lezen en te horen dat de nieuw verkozen Open Vld voorzitter Egbert Lachaert in de besprekingen voor regeringsvorming geen exclusieven maakt en voorstellen wil beoordelen op hun (liberale) inhoud. Ook dat hij aanstuurt op meer diversiteit in het bestuur stemt me positief. En als hij dan ook nog in de periode van zijn overwinningsroes laat noteren dat hij al op zijn hoede is voor de gewenning aan de macht dan stijgt mijn optimisme voor de toekomst. Van een gewezen Liberales voorzitter had ik ook niet anders verwacht ;)
Kernlid Claude Nijs
