Wij Europeanen - Wim de Wagt
Het interbellum roept bij mij gebeurtenissen op zoals een machteloze Volkenbond, economische crisissen, inflatie, sociale onrust, opkomst van nazisme en fascisme, een Weimarrepubliek dat niet opgewassen was tegen zijn taak, enzovoort, kortom een vrij negatief beeld. Ik onderstel dat ik daarin niet alleen ben. Het onderzoek van Wim de Wagt laat echter een ander, positiever facet zien.
Recent nog las ik het boek De ziekte van Europa van Guy Verhofstadt dat een diepgaande analyse bevat van het naoorlogse en hedendaagse Europa. Wij Europeanen van Wim de Wagt zie ik als een historische aanvulling omdat het de ontluikende kiemen van een Europese unie uit dat interbellum beschrijft en omdat toen reeds heel wat van de huidige problemen aan bod kwamen, zoals de soevereiniteit van de lidstaten, een principe dat niemand toen in vraag durfde te stellen. Maar ook heel wat van de kwesties die op de tekentafel lagen zijn thans reeds gerealiseerd, zoals een tolvrije unie en een gemeenschapsmunt.
Wim de Wagt brengt vooral een verhaal van sterke politieke figuren die schipperend tussen ideaal en realiteit een betere wereld pogen te realiseren en dan dient men daaronder, in de nasleep van een vernietigende oorlog, vooral te verstaan het bewerkstelligen van een duurzame vrede door een nauwere samenwerking. Voor de Fransen, met als centrale persoonlijkheid Aristide Briand, was dat in de eerste plaats een politieke samenwerking, voor de Duitsers met Gustav Stresemann, een economische. Als deze beide politici echter van het toneel verdwijnen, sterven ook hun ideeën een langzame dood om plaats te maken voor een prelude van de Tweede Wereldoorlog.
Nochtans was in Duitsland, reeds voordat Hitler en zijn konsoorten de macht grepen, een herstel ingezet, zodat het fout is om de economische verbetering uitsluitend op het conto van het nazisme te zetten, zoals nogal eens gedaan wordt. Eigenaardig genoeg is het 'de dromer' Richard graaf Coudenhove-Kalergi, die misschien wel de Europese gedachte ingang heeft doen vinden, die tot op heden op het politieke forum aanwezig is gebleven. Ik moet bekennen dat de naam bij mij geen belletje deed rinkelen en dat ten onrechte. De instelling, de Paneuropese Unie, die hij oprichtte bestaat nog steeds. Enig opzoekingswerk leert mij dat niemand minder dan aartshertog Otto van Habsburg, de zoon van de laatste Oostenrijkse keizer, hem opvolgde. Thans staat de Fransman Alain Terrenoire aan het hoofd.
Wim de Wagt zet levensechte personen neer door de aandacht dat hij schenkt aan details en door schijnbaar overbodige beschrijvingen. Hij biedt geen theorieën, althans die indruk wekt hij niet doordat ze ingebed zitten in een vlotte weergave van de historische gebeurtenissen. De narratieve spilfiguur is de hoofdredacteur van het Haarlem's Dagblad, Robert Peereboom, die de gebeurtenissen van dichtbij beleefde. Overduidelijk wordt dat protectionistische reflexen en gesloten nationalistische trends toen het mislukken van een Europese samenwerking hebben veroorzaakt.
Dat is ook waarvoor Guy Verhofstadt waarschuwt. Zo lang geen open geest in de richting van Europa heerst, zal een eng provincialisme de vooruitgang afremmen en de Europese landen met een achterstand opzadelen, terwijl Europa nu net alle potentieel in haar heeft om zich op de wereldkaart te zetten.
Wim De Wagt, Wij Europeanen, Amsterdam, Bas Lubberhuizen, 2015, 223 p.
Recensie door Hendrik Vanmassenhove, Ph.D.
