Grondwettelijke hygiëne: het recht op zelfbeschikkingsrecht gaat verder dan abortus alleen – Lawrence Vanhove
Het terugdraaien van Roe v. Wade door het Amerikaanse Hooggerechtshof, veroorzaakte een wereldwijde schokgolf. Terecht. En terecht ook bij ons. Want zelden worden we zo met de neus op de feiten geduwd: rechten zijn niet voor eens en voor altijd verworven. “The price of liberty is eternal vigilance,” een leuze die nu weer staat als een huis, en (hoogstwaarschijnlijk foutief) toegeschreven wordt aan, toeval bestaat niet, Amerikaanse founding father Thomas Jefferson. Dat in ons eigen land nu stemmen opgaan om te zorgen voor een grondwettelijke bescherming van het abortusrecht, omdat rechters in een ander land een bepaalde beslissing namen, kan dan enigszins raar lijken, toch is het een correcte reactie.
Dat er in dit land een wettelijke regeling bestaat voor abortus, is het resultaat van een jarenlange strijd. De namen van Lucienne Herman-Michielsens en Roger Lallemand, die in het parlement voor de finale doorbraak zorgden in 1990 (en zo en passant een koningscrisis veroorzaakten, omdat Koning Boudewijn hun wet weigerde te ondertekenen), zouden veel bekender moeten zijn. Maar ook zij werden voorafgegaan door kleine en grote helden. Waarbij ik trots ben dat ook mijn eigen grootvader André Vanhove één van de pioniers in die strijd is geweest. Zie dit fragment uit ‘de schakel’ uit 1972: https://hdl.handle.net/21.12117/1038556 - met dank aan Liberas.
De strijd voor het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw - want het gaat om niet minder dan dat - duurde decennialang. België is op dat vlak geen uitzondering. Wel integendeel. Wij hebben het geluk te leven in een land dat sinds toen een voortrekkersrol is gaan spelen op het vlak van “ethische vrijheden”, zoals dat is gaan noemen. Laat ons dus, net op één van de weinige vlakken waarop we dit land een voorbeeld kunnen noemen, niet op onze lauweren rusten. Het is niet zo, dat de wettelijke bescherming voor het zelfbeschikkingsrecht zoals die vandaag bestaat, of het nu gaat om abortus, euthanasie, de decriminalisering van homoseksuele relaties, de mogelijkheden voor gendertransitie, voor eeuwig is verworven.
Dat toont het voorbeeld van die recente uitspraak van het Amerikaanse Hooggerechtshof. “Democratic backsliding” is niet langer een theoretische vrees, het is een realiteit geworden. Die zien we niet alleen in de bedreiging van het abortusrecht, maar ook bij onze Oost-Europese buren, die rechtbanken en -hoven, al dan niet aangevuld met de pers, aan banden proberen leggen. Zoals “Homovrije”-zones inrichten. Waar de vrijheid van religie niet voor alle (nieuwe) burgers geldt. Om nog maar te zwijgen over de angstaanjagende toestanden waar onze Oekraïense buren onder leiden, door toedoen van een autocratisch regime. En dan zijn er nog de vele kleine en grote autocraten-in-hun-wildste-dromen (en in onze nachtmerries) die we kunnen terugvinden in alle westerse democratieën, niet in het minst in de onze.
Democratie, en onze rechten en vrijheden, zijn kwetsbaar. Als liberalen weten we dat die er niet vanzelf zijn gekomen. Die zijn de vrucht van jarenlange strijd, debat, overtuigingskracht en voortschrijdend inzicht. Het levenswerk van vele grote en kleine helden. Een levenswerk dat bescherming verdient. Legitiem werk voor een nieuwe generatie liberalen, en in dit geval breed genomen, alle ethisch liberalen.
Maar, dat moet me van het hart, men doet het levenswerk van Herman-Michielsens en Lallemand geen eer aan met snelle tweets hier, een bevreemdend pleidooi voor een “Europese Roe v. Wade” (nadat net letterlijk bewezen werd dat een rechterlijke uitspraak niet beschermt tegen een nieuwe rechterlijke uitspraak), en een vrijblijvende petitie. De strijd voor het zelfbeschikkingsrecht gaat verder dan abortus alleen. Voorstellen tot grondwettelijke wijzigingen moeten dus serieuzer geformuleerd worden.
Laat dat maar één van de problemen zijn, met die oproep. In deze is het belangrijker, dat dit debat ook grondwettelijke hygiëne zou kunnen verdragen. Ik deel de vrees voor democratische degeneratie, ook in dit land. Met bijna dagelijkse aanvallen op de rechterlijke macht, de rechten van verdediging en vrijheid van meningsuiting, geloof of vereniging, zou je voor minder angst krijgen. Zeker wanneer die aanvallen niet alleen uit marginale kringen komen, maar ook in het parlement of zelfs uit de mond van regeringsleden komen.
Maak dus inderdaad werk van een grondwettelijke bescherming van het zelfbeschikkingsrecht, maar durf het ook zo te benoemen. De laatste decennia zagen we enorme vooruitgang op dat vlak. De grondwettelijke verankering louter op één aspect gaan focussen, zou niet alleen misplaatst zijn, het getuigt van een te beperkt begrip van zelfbeschikkingsrecht, en te weinig respect voor de grondwet, die te pas en te onpas aangepast wordt in dit land.
Zelfbeschikkingsrecht, wat voor liberalen net de basis is van alle andere rechten en vrijheden, is niet beperkt tot ‘baas in eigen buik’. Dat gaat ook over euthanasie, over het voorkomen van de criminalisering van homoseksuele relaties, hopelijk mag het ooit ook gaan over een flexibeler draagmoederschap. Zomaar één aspect daaruit kiezen en enkel dat grondwettelijk gaan verankeren, doet me vrezen dat er ofwel geen besef is van wat het zelfbeschikkingsrecht net is, ofwel dat men maar één aspect ervan wil beschermen, niet het zelfbeschikkingsrecht zelf… Het zelfbeschikkingsrecht gaan opdelen is een heilloos pad, want dat zou het volgende betekenen: enerzijds heeft iedereen zelfbeschikkingsrecht, anderzijds toch maar een beetje. Dat kan, alvast wat mij betreft, toch niet de bedoeling zijn.
Maar ook onze grondwet verdient respect. Het kan en mag niet de bedoeling zijn om de praktijk van eindeloze grondwetsherzieningen, waarbij we elke legislatuur nieuwe aanpassingen doen, nog verder te zetten. Dat zou, om te beginnen, net ondergraven wat men beoogt. Als onze grondwet nog steeds moet dienen om onze rechten sterker te verankeren dan dat met een gewone wet kan, dan is terughoudendheid met grondwettelijke aanpassingen aangewezen. Als je, daarentegen, zoals in dit land, elke legislatuur de halve of hele grondwet voor herziening verklaart, valt al heel wat van die bescherming weg. We stellen ons zo bloot aan toekomstige populistische hegemonie. Daarnaast moeten we echt gaan opletten met wat nu wel of niet thuishoort in een grondwet. Het zelfbeschikkingsrecht doorstaat ten volle de noodzakelijke toets, namelijk dat het moet gaan om onze fundamentele rechten. Maar durven we dat met evenveel stelligheid zeggen over bepaalde zaken die al in de grondwet sukkelden, of andere flarden van voorstellen die de ronde doen? Ik betwijfel het.
Wie het meent met het abortusrecht, met ons zelfbeschikkingsrecht en met onze grondwet, voert dit debat ten gronde. Wie onze democratie, en die van wie na ons komt, wil beschermen tegen democratische degeneratie ook. Maar laat ons onze tegenstanders niet de kans geven ons te kunnen verwijten dat we willen scoren op het leed en de angst van vele vrouwen. Send tweet.
Lawrence Vanhove
De auteur is voorzitter van Liberales
