A Literary Tour de France - Robert Darnton
De Amerikaanse historicus Robert Darnton ontdekte ruim vijftig jaar geleden een indrukwekkend archief van de Société Typographique de Neuchâtel (STN). De Zwitserse uitgeverij was actief in de tweede helft van de achttiende eeuw. Darnton doorploegde zijn leven lang de bewaarde boekhouding, briefwisseling, verslagen, prospectussen, enz. Het is een rijke schat aan bronnenmateriaal, intussen ook beschikbaar via zijn website http://www.robertdarnton.org die hij al intensief heeft gebruikt om interessante en soms zelfs indrukwekkende boeken te publiceren.
Darnton publiceerde reeds heel wat over de decennia die de Franse Revolutie vooraf gingen (onder andere over verboden literatuur). Centraal in zijn historisch werk van de laatste jaren staat de vraag in welke mate literatuur (en de productie en de verspreiding ervan) een invloed heeft gehad op de publieke opinie in de periode van de Verlichting en dus bij uitbreiding ook mee aan de basis lag van de Franse Revolutie.
In zijn nieuwste boek A Literary Tour de France. The World of Books ont eh Eve of the French Revolution wil Darnton een antwoord krijgen op deze vraag aan de hand van het verhaal van Jean-François Favarger. Deze 29-jarige vertegenwoordiger van de STN vertrok op 5 juli 1778 te paard voor een vijf maanden durende rit langs Franse boekhandels. Deze reis (nog een heuse onderneming in die tijd) pende Favarger neer in een dagboek. Het is een mooie en interessante bron die echter enkel in haar volle rijkdom kan worden gebruikt met heel wat andere stukken uit het STN-archief.
Voor de Revolutie was Frankrijk nog een land waar de boekenverkoop aan strikte financiële en inhoudelijke regulaties onderworpen was. Boekensmokkel uit het buitenland was net daarom een lucratieve business. In de zakelijke relatie die de Société typographique de Neuchâtel onderhield met de boekhandelaars was het de grootste uitdaging maar ook verreweg de meest gehoorde klacht om nieuwe en interessante literatuur op tijd in de boekhandel te krijgen. Door de vele procedures, omwegen en tussenpersonen waren ‘bestsellers’ soms maanden onderweg. Ook auteursrecht was in die tijd helemaal anders ingevuld. Uitgevers kopieerden zonder schroom edities van elkaar. Verder was het een courante praktijk dat uitgevers onderling bepaalde titels met elkaar wisselden en in zekere zin fungeerden als groothandelaar. Dit betekende dat een boekhandelaar voor een bepaalde titel zich niet exclusief diende te wenden tot de uitgever die het boek uitbracht. Indien hij een vaste leverancier had, konden populaire titels van een ander huis ook daar wel worden ingekocht. Het zijn interessante boekhistorische gegevens die in Darntons boek uitgebreid worden belicht en geïllustreerd.
STN-vertegenwoordiger Favarger maakte vanuit Neuchâtel een cirkelbeweging vanuit het oosten naar het zuiden en vervolgens naar het westen. Hij bezocht boekhandelaars in o.a. Bourg-en-Bresse, Lyon, Avignon, Nïmes, Bordeaux, La Rochelle, Blois, Orléans, enz. Het historische verhaal is door Darnton heel handig vastgeknoopt aan deze steden. Het geeft hem de gelegenheid om een bepaalde praktijk uit het toenmalige boekenvak beter te belichten, om dieper in te gaan op het leven en werk van een brede variëteit aan boekhandelaars en om de wisselende verkoopsuccessen en lezerspublieken in kaart te brengen.
Darnton blijft zich ondanks de rijkdom van de bron ook bewust van de beperkingen ervan. Met veel zin voor nuance en bescheidenheid (soms misschien te veel) ontrafelt hij gedetailleerd welke boeken en welke auteurs een invloed hadden op toch maar een deel van de samenleving. Deze geletterden hadden echter wel de sleutelposities in handen en lieten zich inspireren door de denkbeelden van de Verlichting. Het boek lijst op welke titels er in de provinciale boekhandels heel populair waren in diverse categorieën (geschiedenis, geneeskunde, recht, reizen,…). Centraal staat toch de vraag welke filosofische en vrijheidsbevorderende literatuur succesvol was. Een aantal titels en auteurs (Rousseau, Voltaire, d’Holbach,…) komt terug maar volgens Darnton is de toekomstroman L’An deux mille quatre cent quarante van Louis-Sebastien Mercier veruit de populairste titel op het moment dat handelsreiziger Favarger op pad was.
A Literary Tour de France van Robert Darnton is een prachtige historische studie, volledig onderbouwd met een schat aan materiaal. Deze Literary Tour de France is zeker ook een literary tour de force. Naast een levenswerk van Darnton is het tegelijkertijd een stille hulde aan een hele generatie Franse boekhandelaars die – helaas voor hen niet altijd met even veel financieel succes – een klein onderdeeltje waren in een proces dat heeft geleid tot het einde van het Ancien Regime in 1789.
Robert Darnton, A Literary Tour de France. The World of Books on the Eve of the French Revolution, Oxford, 2018, 358 p
Recensie door Peter Laroy
De recensent is directeur van Liberas/Liberaal Archief
