All in Opinie
Ik snap heel goed dat het label fascisme onlosmakelijk verbonden is met de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust en de term daarom alarmistisch gevonden wordt. En ik geef toe dat elke fascist zondermeer verbleekt in vergelijking met Adolf Hitler. Fascisme gedijt echter bij de normalisering van wat voorheen extremistisch was. Elke waarschuwing daartegen wordt door hun aanhangers weggezet als overdreven alarmistisch. Maar ik ben liever alarmistisch dan te laat.
Met de expliciet nationalistische en nativistische richting, breekt de VS radicaal met de multilaterale aanpak die sinds 1945 de Amerikaanse politiek heeft geleid. De minachting voor liberale waarden neemt alle illusies over de huidige staat van de trans-Atlantische alliantie weg en maakt duidelijk dat Trump alleen aan de zijde van Europa zal staan als het zijn MAGA-ideologie (Make America Great Again) volledig omarmt – of liever gezegd, de Europese variant ervan: Make Europe White Again.
Samenlevingen die openstaan voor nieuwkomers, hebben zich vaak veerkrachtiger, innovatiever en economisch sterker getoond. Van de ambachten en kennis die in de middeleeuwen met migratie meekwamen tot de industriële groei die in de 20ste eeuw mede door arbeidsmigranten mogelijk werd gemaakt – telkens blijkt dat samenleven in diversiteit een bron van vooruitgang kan zijn, mits er in wederzijds respect, gelijke kansen en ontmoeting wordt geïnvesteerd.
In haar boek Beter Leven zonder Vrije Wil beargumenteert Farah Focquart dat onze samenleving gebaat is bij redelijke twijfel over het bestaan van vrije wil. Niet om verantwoordelijkheid af te schaffen, maar om ze anders in te vullen. Vrije wil-scepticisme nodigt uit tot een samenleving waarin beleid – van rechtspraak tot gezondheidszorg, van opvoeding tot sociale zekerheid – niet drijft op schuld en schaamte, maar op solidariteit en positieve verwachtingen.
Voor de vele AI-bedrijven die nu overal als paddenstoelen uit de grond schieten, is de fundamentele waarde een geloof dat AI een ongekende revolutie zal teweegbrengen die in de toekomst zal leiden tot ongelooflijk hoge winsten. Vandaag zijn er geen of nauwelijks winsten, maar dat deert de gelovigen niet, want in de toekomst wordt alles anders. En zo zien we in die sector de aandelenkoersen stijgen tot surrealistische niveaus die gedragen worden door dit geloof.
De verzwakking van democratische instellingen wordt verergerd door de toenemende ongelijkheid. Een recent rapport van de Bijzondere Commissie van Onafhankelijke Experts inzake Wereldwijde Ongelijkheid van de G20 concludeert dat de meest ongelijke landen ter wereld tot wel zeven keer meer kans hebben op democratische uitholling. Onderzoek toont ook aan dat in een wereld die gedomineerd wordt door sociale media, inkomensongelijkheid zich vaak vertaalt in ‘ongelijkheid in stem’.
Democratische instituties wankelen niet omdat één leider ze bedreigt, maar omdat samenlevingen weigeren eendrachtig op te treden tegen autoritaire tendensen, polarisatie en de normalisering van minachting voor de rechtsstaat en de persvrijheid. Critici signaleren dergelijke tendensen bij hedendaagse politieke figuren zoals onder meer Donald Trump, Vladimir Poetin, Nayib Bukele, Daniel Ortega, Recep Tayyip Erdoğan en Viktor Orbán.
De recente programmawet die de overheid het recht geeft om alle bankrekeningen van alle burgers permanent te screenen is gevaarlijk. Niet zozeer de burger moet transparant zijn, het is de regering die transparant moet zijn. Het is de overheid die moet tonen welke gegevens ze over haar burgers verzamelt, waarom ze dat doet, wie er toegang toe krijgt en hoe ver die controle reikt. En precies dat is hier níét gebeurd. Een liberale democratie vraagt transparantie van de macht, niet van de onderdaan.
Het was ooit gebruikelijk om te spreken van een "liberale internationale orde". Die tijd is duidelijk voorbij. We zijn een nieuw tijdperk van wereldwijde wanorde ingegaan. Het was duidelijk dat de gestage opkomst van China en andere opkomende economieën altijd een uitdaging zou vormen voor de regels die de westerse mogendheden na de Tweede Wereldoorlog hadden afgesproken. Maar de beslissende factor in de teloorgang van de liberale internationale orde is dat de VS ze heeft verlaten.
De Vlaamse regering heeft drastisch gesnoeid in de subsidies voor kerninstellingen van het Nederlandstalige culturele en intellectuele leven. Met die kortzichtigheid ondergraaft Vlaanderen niet alleen zijn taal-, cultuur- en wetenschapsbeleid, maar ook een deel van de intellectuele infrastructuur waarop dat beleid generaties lang steunde. Zo breekt de Vlaamse regering nog wat meer met zijn emancipatorische tradities: taal en cultuur lijken geen hefboom meer.
In vorige columns benadrukte ik reeds uitvoerig dat de topinkomens in België (de top 5 procent en vooral de top 1 procent) een veel lichtere belastingdruk torsen dan de modale Belg. Om het begrotingsprobleem op te lossen zal het niet volstaan om te bezuinigen op de uitgaven. Ja, er zal bezuinigd moeten worden, maar tegelijk zullen een aantal geprivilegieerde groepen (die vooral behoren tot de hoogste inkomensklassen) meer belastingen moeten betalen.
Extreemrechts verklaarde dat de stemming in het Europees Parlement op donderdag 13 november 2025, een historische dag was voor de Europese bedrijven en voor de democratie. Met de val van het cordon sanitaire is een meerderheid aan de rechterzijde van het politieke spectrum erin geslaagd de Green Deal-wetgeving in sterke mate te verzwakken. Schandelijk is dat een aantal liberale Europese parlementsleden het cordon sanitaire in de EU mee doorbraken.
Voor Nobelprijswinnaar Economie Amartya Sen was Adam Smiths idee van eigenbelang nooit pure hebzucht, maar een sentiment verweven met de structuur van het sociale leven – een sentiment gedisciplineerd door voorzichtigheid, rechtvaardigheid en welwillendheid. De tegenstrijdigheid, suggereert Sen, ligt niet bij Smith, maar in onze eigen verarmde interpretatie van hem. Wij zijn het die hebzucht tot een deugd hebben verheven.
We hebben het geluk te leven in een liberaal democratische rechtstaat. Die kwam niet tot stand door gehoorzaamheid aan een welwillend despoot, maar door protest, burgerzin en het afdwingen van grondrechten die we nu voor (te) vanzelfsprekend nemen. Ze biedt ons de kans om onze stem te laten horen en op te komen voor onze waarden en doelen, zolang de vrijheid van anderen niet geschonden worden. Telkens we onze grondrechten uit het oog verliezen of als smeermiddel voor bestuurlijke efficiëntie gebruiken, dreigen we haar uit te hollen.
Hoe kan men het illegale gedrag van Trump stoppen? Of wat als Trump rechters ongehoorzaam is? Voor velen is dit een constitutionele crisis, waarbij ze zich zorgen maken dat rechters, als laatste bolwerk van de democratie, geen instrumenten meer hebben om de presidentiële macht te in te perken. Maar nog erger: terwijl lagere federale rechtbanken bereid lijken zich tegen de president te verzetten, lijkt het Hooggerechtshof, met drie van zijn benoemingen, niet bereid zich te verzetten.
Onderwijs wordt aan beide zijden van het ideologische spectrum, een instrument van macht in plaats van een ruimte van vorming. De universiteit, ooit bastion van nuance, verwordt tot slagveld van identiteit. En de digitale wereld doet de rest: algoritmes bevestigen wat we al denken en leveren ons over aan echokamers waarin twijfel als zwakte geldt. De vrijheid van denken verdwijnt niet met één wet of één machtsgreep. Ze verdampt langzaam.
Alles begint met een correcte interpretatie van ons politiek landschap. Partijen plaatsen op een links-rechts-as voelt kunstmatig. Vandaag speelt politiek zich veel meer af langs de progressief–conservatieve as, een perspectief dat eerlijker, actueler en relevanter is voor kiezers. Het laat partijen toe hun economische agenda opnieuw vorm te geven en tegelijk duidelijk te maken dat deze doelen naadloos kunnen samengaan met sociaal progressieve waarden.
Er liggen nu voorstellen ter tafel die aan het grootste deel van de bevolking vraagt om voor de privileges van de happy few te betalen in de vorm van btw-verhogingen, indexsprongen en pensioeninleveringen. Die maatregelen, als ze doorgang vinden, zullen het vertrouwen van de bevolking in de eerlijkheid van de begrotingsoperatie volledig ondermijnen. Zo zal ook het vertrouwen in de politiek verder geërodeerd worden.
Wat in Brugge op het spel staat zijn onze grondrechten: de vrijheid van meningsuiting, vreedzaam protest en wat juristen expressieve vrijheid noemen — symbolische expressie in de publieke ruimte. Of men het nu eens is met de boodschap of de aanpak van de vreedzame actievoerders of niet, doet er niet toe. De vraag is of we aanvaarden dat een burgemeester burgers mag intimideren omdat hun boodschap en hun aanpak niet in zijn citymarketing- en imagostrategie passen.
Van een overheid mag je verwachten dat ze de wetten en uitspraken van rechters respecteert. Gebeurt dat niet dan zit er iets grondig mis met de geloofwaardigheid van het rechtssysteem en de democratie. Een rechtsstaat moet ook de mensenrechten beschermen, dat je bijvoorbeeld een eerlijk proces krijgt, dat je vrijheid van meningsuiting, persvrijheid of het recht op betogen hebt, of dat je geen slachtoffer wordt van willekeurig overheidsoptreden.
