De nieuwe meesters van de Tegenbeweging en hun hondenfluitjes – Eva Vanhoorne
‘De Tegenbeweging’, zo noemt het OCAD de verschillende actiegroepjes die in ons land ontstaan zijn in de loop van de coronapandemie. Georganiseerd rond enkele influencers die er zichzelf tot ‘nieuwe meesters’ wisten te kronen, ontwikkelde de Tegenbeweging een discours dat bijzonder vijandelijk staat tegenover de samenleving zelf. Nepnieuws, complottheorieën en toxische wij-zij-categorisaties werden daarbij al langer dan vandaag als hondenfluitjes ingezet. En daar komen nu ook steeds vaker georkestreerde leugens bij, waar feiten er al helemaal niet meer toe doen, maar die louter bedoeld zijn om mensen op bijna Trumpiaanse wijze op te ruien. En dat ze daarin wonderwel slagen, mocht ik onlangs persoonlijk ervaren…
In plaats van gewoon te aanvaarden dat de UGent wel weet wat ze doet wanneer ze op basis van de rapporten van twee onderzoekscommissies beslist wat ze beslist, verlaagde één van de pennen van die zogenaamde Tegenbeweging zich enkele weken geleden tot het brengen van een complottheorie als 'alternatieve verklaring' voor de beslissing van de UGent om prof. klinische psychologie Mattias Desmet niet langer hoofddocent van het vak ‘cultuur- en maatschappijkritiek’ te laten zijn en om zijn boek De psychologie van totalitarisme niet langer als lesmateriaal voor dat vak te laten gebruiken.
Iemand die zichzelf in dat dat diffuus netwerk van actiegroepjes ‘Vrijdenker’ noemt, kwam op de proppen met een sensationeel gebrachte maar compleet uit de duim gezogen theorie die zou moeten onthullen dat een “geheime samenzwering” de beslissing van de UGent – die dan nog eens als “academische karaktermoord” werd afgedaan – zou hebben aangestuurd. De vermeende spilfiguur daarin? Ik. Want ik, die door de Vrijdenker werd voorgesteld als een “reclamemaakster met een overheidscontract”, zou “bijzonder gedreven” zijn “in het fervent en langdurig aanjagen van de publieke karaktermoord van Desmet,” waarbij ik “hoofdzakelijk, maar niet alleen” Desmet “viseren” omwille van “hun gevaarlijke systeemkritiek”. En ik zou dit alles doen om te “influencen” en daarvoor met mijn “boodschappen” “gemakkelijk toegang tot de media” krijgen, aldus de Vrijdenker.
Nieuwe meesters
Even serieus nu… Naast het feit dat ik een stuitend simplistisch construct als dat van Mattias Desmet nooit als “systeemkritiek” zou bestempelen, laat staan als “gevaarlijke systeemkritiek”, jaag ik met mijn stukken die gepubliceerd zijn in De Morgen, De Wereld Morgen, Liberales of Aktief ook geen “publieke karaktermoorden” na. Wat ik doe, is de publieke uitlatingen en gedragingen bespreken van de influencers die tijdens de coronaperiode op social media zijn opgestaan en de effecten die deze sorteerden bij de vele volgers die ze hiermee in een mum van tijd rond zich wisten te scharen.
Dat ik ben gaan uitzoomen van enkel de figuur van Desmet naar tal van andere influencers die zich tot ‘nieuwe meesters’ hebben weten kronen , is daarbij logisch. Wie mijn stukken leest, zal immers vaststellen dat het me nooit echt specifiek te doen is geweest over de – veelal zelfverklaarde – (corona)beleids-kritische geest van deze influencers, laat staan over één of andere “afwijkende mening” die ze zouden verkondigen. Mij gaat het meer algemeen om de tactieken die deze figuren gebruiken om hun volgers te manipuleren. Dit gebeurt in een narratief dat onder andere is opgebouwd rond een almaar meer van de werkelijkheid los gezogen begrip van noties als ‘vrijheid’ en ’soevereiniteit’, en waarbij de samenleving zelf als vijand wordt voorgesteld.
Van daaruit probeer ik dan mechanismes te destilleren over de actuele Tegenbewegingsdynamiek in het algemeen. Dit is een dynamiek waarin een vreemde alliantie van conspirituelen, ultralibertaire freeriders en complotdenkers steeds duidelijker vorm krijgt en die (extreem)rechtse populisten, reactionairen, hervormers en andere machtswellustelingen maar al te graag voortstuwen.
En het is precies het beeld dat zich daardoor vormt dat ik “gevaarlijk” vind. Net zoals het Coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse OCAD de Tegenbeweging duidelijk “gevaarlijk” vindt. En idem dito wat het Amerikaanse National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism (START) betreft. Die bestempelde de ‘sovereign citizen movement’ met hun take back control-boodschap, zoals die ook hier in de Tegenbeweging wordt uitgedragen, in 2014 al als bedreiging nummer 1 voor de samenleving. Dat is hetzelfde dreigingsniveau als waar in 2006 nog Islamistische terroristen stonden.
Zwermen
In de Tegenbeweging gaat het intussen trouwens al lang niet meer over het coronabeleid of over coronavaccins. In plaats van de riedeltjes uit het Anti-vaxx-PlayBook, keer op keer, en in tal van toonaarden te herhalen (1. Covid is niet gevaarlijk, 2. Al wie de coronamaatregelen uitvaardigt of verdedigt is verdacht, 3. De coronamaatregelen zijn schadelijker dan covid zelf), zijn de influencers van de diverse actiegroepen die tijdens de coronacrisis ontstonden, al een hele tijd de focus naar andere thema’s aan het verleggen.
Maar de tactieken van de nieuwe meesters van de Tegenbeweging, die georganiseerd is in wat ik wel eens “zwermen” pleeg te noemen (net zoals bv. historicus en publicist Anton Jäger in zijn analyses over populisme en hyperpolitiek of bv. psychoanalyticus Frederik Van Driessche in zijn analyses over vervreemding en onbehagen), blijven steeds dezelfde. Deze influencers halen hun invloed uit het feit dat ze:
1. via desinformatie alle ijkpunten wegnemen in een feitelijkheid die we nochtans zouden moeten delen (ook al kunnen we uiteraard een andere mening over dezelfde feiten hebben) om de zwerm (die zo ontworteld en losgeslagen wordt van de werkelijkheid) te doen ontstaan,
2. constant gemeenschappelijke vijandbeelden moeten oproepen om de zwerm bijeen te houden en zichzelf te kunnen profileren als 'beschermer' tegen dit voorgehouden vijandbeeld (een vijandbeeld dat ten andere steeds verschoven wordt en almaar massiever en onoverkomelijker wordt voorgesteld, kwestie van de leden van de zwerm het gevoel te geven almaar machtelozer te staan en zichzelf op die manier almaar meer als noodzakelijk te kunnen opwerpen),
3. de perceptie van als groep 'niet gehoord' en ‘onrechtvaardig behandeld' te zijn, moeten cultiveren om de zwerm levendig te houden en zichzelf te kunnen opwerpen als woordvoerder van een groep die steeds verder losgerukt wordt van de 'onrechtvaardige' en 'segregerende' wereld.
Bedreigde meerderheid
De kans is groot we ook hier te maken hebben met een zoveelste illustratie van wat Ivan Krastev omschreven heeft als de ‘bedreigde meerderheid’. De mensen die als ‘zwermen’ om de nieuwe meesters van de Tegenbeweging heen cirkelen maken doorgaans deel uit van de meerderheden in een samenleving maar voelen zich in die meerderheidspositie bedreigd. En ze zijn ervan overtuigd dat, als ze niets ondernemen, ‘het Systeem’ hen zal uitsluiten.
Vele leden van de actiegroepjes die tijdens de coronapandemie ontstaan zijn, voelden zich, ook na de afschaffing van de coronapas, het slachtoffer van discriminatie. Sommigen namen zelfs de term “medische apartheid” in de mond. Of ze spraken van ‘”verkrachting” door de coronaprik die hen door (emotionele) chantage zou opgedrongen zijn. “Het coronabeleid is ons vijandig gezind”, zo luidde de analyse van velen. En hun medeburgers stelden hen teleur. “Want waarom zwijgen zij en vechten zij niet zoals wij tegen het onrecht dat ons middels de coronamaatregelen wordt aangedaan?”
Diverse tegenstanders van het coronabeleid zijn dan ook steeds nauwer gaan samenwerken, soms over grote ideologische verschillen heen, aan een soort van ‘parallelle samenleving’ met eigen ‘alternatieve’ nieuwsmedia, eigen ‘humane’ facebookgroepen, eigen ‘artsen voor vrijheid’, eigen ‘tegendraadse’ wetenschappers, eigen netwerken voor ‘thuisonderwijs zonder vaccinatiedwang’… In die ‘parallelle samenleving’ werd het wantrouwen ten aanzien van traditionele leiders, media, wetenschappers en experts steeds groter. Net als de vlucht in romantische illusies over de gemeenschap en de natuur enerzijds, of die in een destructief individualisme anderzijds, steeds uitgesprokener werd. En bij velen nam ook de paranoia toe. Tot op het punt dat sommigen zelfs meenden zich te moeten ‘preppen’ ter voorbereiding op de ineenstorting van de volledige westerse maatschappij.
“Het Systeem is door en door rot”, zo klonk het in koor. “This ends when we all say no”, zo klonk het ook. Zo klonk het binnen de echokamers van de Tegenbeweging keer op keer opnieuw, almaar luider, tot dit sentiment voor velen een ook parallelle werkelijkheid ging vormen: een collectief gedeelde waan.
Massavorming tegen de massa in
Objectief en rationeel gezien hebben de aanhangers van de Tegenbeweging nochtans weinig reden om zich meer dan anderen bedreigd te voelen. Op socio-demografisch vlak bijvoorbeeld zijn ze juist opvallend modaal. Maar misschien verklaart juist die ‘modaliteit’ het succes van die nieuwe meesters van de Tegenbeweging. Want met hun narratief spelen die handig in op de zingevings- en autoriteitscrisis en op de problematiek van ‘identiteit’ die juist vooral dergelijke ‘modale Westerlingen’ treft.
Net zoals vele anderen worstelen veel mensen uit de Tegenbeweging met een gevoel van ‘ressentiment’: het gevoel gepasseerd te zijn en minder te hebben gekregen dan men eigenlijk verdient. In de spiegel kijken, verantwoordelijkheid nemen voor het eigen falen of mild zijn voor de eigen middelmatigheid, zoals waar psychiater Dirk de Wachter voor pleit, doen de meeste leden van de Tegenbeweging echter niet. Door deel uit te maken van een actiegroep met een ‘wakker narratief’ promoveren de leden van de Tegenbeweging zichzelf van mensen die kopje-onder gaan in deze volatiele, onzekere, complexe en ambigue tijden tot verzetshelden met inzicht. En door, zoals de influencers van de Tegenbeweging doen, degenen die niet tot de eigen ‘zwerm’ behoren “massa” te noemen en die massa dan nog eens af te schilderen als een bende ‘door het dominant discours gehypnotiseerde schapen’, krijgen de leden van de Tegenbeweging termen aangereikt waarmee ze zichzelf kunnen positioneren als ‘onderscheiden van de massa’
Wanneer die influencers er dan ook nog eens in slagen om zichzelf ten opzichte van de leden van de Tegenbeweging te profileren als ‘mensen die weten’ of zelfs als ‘de Weg, de Waarheid en het Leven’, dan ligt het nieuwe meesterschap helemaal binnen handbereik. Er zijn immers veel mensen die verlangen naar de autoriteit van een leider die hen respect inboezemt, sturing biedt en verbindt. En er zijn veel mensen die hunkeren naar Grote Verhalen uit de mond van figuren waar ze met bewondering naar kunnen luisteren, of die smachten naar inzichten van mensen die ze wijs achten en van wie ze zo graag zelf de bril zouden kunnen opzetten om naar de wereld te kijken. Op die manier hopen ze die wereld (beter) te begrijpen…
Maar vermits de nieuwe meesters van de Tegenbeweging de massa-als-ander als “dominant” en “totalitariserend” duiden, en als obstakels zien voor de aanspraken die zij hun volgers voorhouden en zelfs zelf zouden incarneren, komt dit de facto neer op “massavorming” waarbij – om Desmets eigen woorden te gebruiken: “Mensen die leven in een samenleving waar veel ‘vrij zwevende angst’, ‘vrij zwevende frustratie/agressie’, een gebrek aan sociale banden/cohesie en een gebrek aan zingeving aanwezig is, bijzonder gevoelig zijn voor narratieven waarbij op een eenzijdige manier een object van angst wordt aangewezen en tot een collectieve strijd tegen dat object wordt opgeroepen”, én dat met die bijzonderheid dat de Tegenbewegingsdynamiek een massa-binnen-de-massavorming is, die ingaat tegen onze samenleving zelf.
Verstorende methodiek
De hele Tegenbewegings-massavormingsdynamiek is niet nieuw. En ook de mix van spiritualiteit, complotdenken en reactionair, antidemocratisch gedachtegoed, schrijft zich in een dynamiek die al veel langer bezig is. Wel typerend en nieuw (in onze contreien en op deze schaal althans) is de manier waarop het object van angst door de nieuwe meesters van de Tegenbeweging wordt aangewezen. Die wordt gekenmerkt door – zoals Christophe Busch, directeur van het Hannah Arendt Instituut, opmerkte m.b.t. het boek van Desmet – “een bijzonder verstorende methodiek waarbij er eerst gewaarschuwd voor bepaalde problemen en uitdagingen, om vervolgens zelf die weg op te gaan. Waarschuwen voor onfeitelijkheden, door het creëren van onfeitelijkheden. Waarschuwen voor angst, door het creëren van angst. Waarschuwen voor complotten, door het creëren van complotten.” En precies die methodiek bleek, ook in handen van tal van andere influencers die sinds de coronacrisis zijn opgestaan, bijzonder efficiënt om een massa volgers achter zich te scharen.
Want het is vooral sinds de coronacrisis, waarin de greep van de staat op het leven van het individu heel erg voelbaar was, dat heel veel mensen zich “geïndoctrineerd”, “gedehumaniseerd” en zelfs “getotaliseerd” voelden. Maar daarbij hebben velen duidelijk gemist dat manipulatie en propaganda al decennialang plaatsvinden en in de meeste gevallen gewoon open en bloot gebeuren en open en bloot worden geslikt. Zoals onder andere Bernard Stiegler betoogt, is bijvoorbeeld de kapitalistische ideologie en haar misbruik van technologie en beelden, een veel plausibelere oorzaak van de actuele hypermassificatie en de-individuering dan dat men zichzelf een bijna-mythische Big Brother of een bijna-mythische Elite zou moeten inbeelden die achter de schermen de touwtjes voor de regie van quasi elk aspect van ons leven in handen zou hebben.
Het is vooral sinds de coronacrisis, waarin het wantrouwen tegenover wetenschappen, (farmaceutische) multinationals, de media en het beleid tot een hoogtepunt kwam, dat heel veel mensen meenden hun “EiGeN oNdErZoEk” te moeten doen. Velen bleken echter duidelijk niet in staat om dat wantrouwen te vertalen naar beargumenteerde kritiek. Men liet die makkelijk afglijden naar simplistische single-cause-verhalen over wetenschappers die door een bijna-mythische Big Pharma worden gecontroleerd, journalisten die door een bijna-mythisch “MainStreamMedia -overheidsapparaat” worden gedicteerd, of beleidsmensen die door een bijna-mythische groep rond Klaus Schwab en Bill Gates worden aangestuurd.
Het is, kortom, vooral sinds de coronacrisis dat heel veel mensen blijkbaar zodanig bang te zijn om te worden gemanipuleerd dat ze zich wel erg makkelijk laten manipuleren door manipulators die doen alsof ze waarschuwen voor manipulators.
Bubbels van polarisatie en angst
Vandaag de dag denken heel wat mensen die deel uitmaken van de Tegenbeweging, dat alles wat de “massa” ziet en weet, slechts façade en schijn is, terwijl er achter die façade een groep machtige krachten zouden samenspannen: een ‘evil genius conspiracy’ die ons middels het “dominant narratief” massaal in een richting duwt die het helemaal van ons zal overnemen.
Sinds de coronacrisis hebben vehikels zoals bv. het programma ‘Tegenwind’ (waarrond vorig jaar veel commotie bestond toen het de Ultima Publieksprijs wegkaapte), of zoals bv. de facebookgroep ‘The Human Side’ (die tijdens de coronacrisis meer dan 24.000 leden telde maar van Facebook werd verwijderd wegens herhaaldelijke schendingen van de community-richtlijnen), ervoor gezorgd dat tegen die richting ingaan voor veel mensen al volstaat om als “kritisch” en “humaan” te worden ervaren. En mensen die zichzelf “dissidenten” noemden, werden al gauw als woordvoerders, mascottes en martelaars “in het oog van de storm” opgevoerd.
En “wakker” zijn, komt er in de Tegenbeweging maar al te vaak neer op alert te zijn voor de ‘cracks’ in het décor die die geheime samenzweringen zouden onthullen. Of om mensen te volgen die hen die vermeende ‘onthullende cracks’ zouden aanwijzen. Zoals zelfverklaarde ‘wetenschappers’ of ‘visionaire denkers’ waarvan men geloofde dat ze “als enigen het hoofd boven het maaiveld uitsteken” en als enigen zouden wijzen op wat alle anderen massaal gemist zouden hebben of bewust zouden verzwijgen. Om als dissident en visionair te kunnen blijven gepercipieerd en om relevant te blijven voor de ‘zwerm’ volgers rond hen, deinsden veel nieuwe meesters van de Tegenbeweging er niet voor terug om ook na corona het wantrouwen, de angst en de polarisatie te blijven voeden.
Van het coronabeleid, over de oorlog in Oekraïne, naar het gezondheidsbeleid in het algemeen, de digital currency, de klimaatbeweging, de woke-beweging… Vandaag de dag worden onze wetten en sociale normen in de Tegenbewegingskringen zelfs al afgedaan als “een Nieuwe Moraal waar niemand aan ontsnapt”, wordt ons onderwijs als hét indoctrinatie- en propagandamiddel bij uitstek afgeschilderd, en worden Bottling Room-scenario’s waarbij kinderen al van in de crèche of van in de baarmoeder staatseigendom zouden zijn als uitermate realistisch gepresenteerd.
Keer op keer wordt het voorgesteld alsof het hier ‘scripts’ betreft die uitgeschreven zijn door een Elite, die ons hiermee wil domineren en dehumaniseren, en waar de meerderheid van de samenleving als “massa-gehypnotiseerd” in meespeelt. Maar zij niet. Want zij zijn “wakker”. Of dat denken ze toch…
Verblindend spiegelpaleis
Men mag ook zeker niet uit het oog verliezen dat veel van de influencers die zich vanuit anti-coronabeleidsbeweging tot absolute meesters van de actuele Tegenbeweging hebben weten kronen, dit succes te danken hebben aan het feit dat ze zichzelf voor de kar te lieten spannen van desinformatieverspreiders, complotdenkers en extreemrechts wereldwijd. Want om het anti-establishment-denken aan te wakkeren gaven en geven deze de anti-narratieven van de influencers uit de Tegenbeweging maar al te graag een forum. Een forum dat de nieuwe meesters van de Tegenbeweging in hun narcistische waan maar al te graag innemen. Een forum waarop hun volgers, die hen intussen als mascotte op handen dragen, hen maar al te graag volgen.
Zo is het intussen algemeen bekend dat Dries Van Langenhove en Schild en Vrienden de ‘Mars voor vrijheid’ van november 2021 kaapten en dat veel van de sprekers van de Europese coronabetoging van januari 2022 rechtstreeks gelinkt waren aan Children’s Health Defense, ‘s werelds invloedrijkste antivax-groep van de bekende Kennedy-telg Robert Kennedy Jr. En zoals ik onder andere hier uitlegde, valt er ook niet naast te kijken dat de bal voor iemand als Desmet bijvoorbeeld, precies vanuit deze goed geoliede propagandastal internationaal aan het rollen werd gebracht.
Maar ook aan de basis van de – in Tegenbewegingskringen zeer populaire want sociaal-darwinistische – idee van een 'omgekeerde lockdown' (waarbij men voorstelde om de gezonde bevolking vrij te laten circuleren en enkel de zwakkeren te beschermen), ligt een goed geoliede manipulatiemachine: ‘The Great Barrington Declaration’, geesteskind van het Brownstone Institute. Van dit instituut was al langer geweten dat deze ingebed is in het infame libertaire Koch-netwerk en door het American Institute for Economic Research (AIER) betaald werd om eminente wetenschappers van Stanford en Oxford als Jay Bhattacharya, Martin Kulldorff en Sunetra Gupta voor te dragen om twijfel te zaaien en – de economie draaiende te houden. En sinds kort is ook geweten dat dit hele Brownstone Institute het geesteskind is van een extreemrechtse white supremacist en dat tussen de negen grote financiers van dit instituut onder andere de kringen van Trumps Witte Huis en De Santis figureerden.
Na de situatie waarin betogers tegen de coronamaatregelen oprecht meenden ‘wakker te zijn’ en te pleiten voor ‘liefde en verbinding’ en tegen ‘discriminatie’, maar niet inzien dat ze zich daarmee als goedkope violen lieten bespelen door krachten die staan voor het absolute tegendeel daarvan, zitten we nu dus in een situatie waarin heel wat mensen oprecht menen ‘kritisch’ te zijn over de economische Elite, de ‘Leugenpers’ en de ‘Roverheid’, maar niet inzien dat ze wel erg gemakkelijk rookgordijnen laten optrekken door libertaire denktanks die gefinancierd worden door AIER en Alt Right. Of dat heel wat mensen met volle overtuiging roeptoeteren over Big Brother, Big Pharma of Big Bank, maar wel op afroep uit de bol gaan wanneer Big Oil, Big Tobacco of Big Trump op hun hondenfluitje blazen.
Het is dan ook slechts een kwestie van tijd voor men in de Tegenbeweging massaal tegen windmolens, elektrische wagens en andere vormen van hernieuwbare energie zal beginnen fulmineren. Of tegen transgenders en abortus. Want keer op keer schrijven de thema’s die men in de Tegenbeweging tackelt, zich naadloos in in een strijd die door reactionaire, economische en politieke machthebbers wereldwijd en op een goed georkestreerde manier wordt aangevoerd. En waar onze medemensen zich massaal als ‘nuttige idioten’ en grassroots voor laten rekruteren.
Nieuw opium
Vele leden van de Tegenbeweging willen intussen echter al niet meer inzien hoe ze zo massaal worden bespeeld en gemanipuleerd. Want ook na corona wil een grote groep mensen blijven vastkleven aan de collectief gedeelde waan, zonder te willen zien en begrijpen dat de rest van de wereld intussen gewoon verder leeft. Middels vehikels zoals ‘Epochè’, ‘Compleetdenkers’ of ‘Terra Futura’, hun rituelen zoals ‘dissidentenBBQ’s’ of ‘verbindende vuren’, en tal van andere events die deze Tegenbewegingskringen onder het motto ‘liefde en verbinding’ blijven organiseren, is die waan voor velen zelfs uitgegroeid tot bijna bittere religieuze ernst.
Dus ook nu blijven de nieuwe meesters van de Tegenbeweging met alle gemak de meest bedenkelijke podia innemen om er te spreken over zaken als “het diabolische pact tussen massa en elite” en om er de meest apocalyptische doemscenario’s te verkondigen alsof ze morgen al voor de deur staan. En er mag zeker niet worden opgemerkt dat men verkeerde voorbeelden uitkiest of makkelijk te doorprikken ballonnetjes opblaast tot angstaanjagende illustraties van een onbestaande groteske evolutie.
En ook nu mogen er in het ene betalende “humaan en wakker verbindend event” na het andere, de ene betalende “bewustzijnsupgradende masterclass” na de andere, de ene betalende “wakkermakende activiteit” na de andere, de ene betalende “levensreddende workshop” na de andere, de ene betalende “opleidingssessie vrijmoedig waarheidsspreken” na de andere, en het ene betalende boek na het andere, industriëlen in kunststoffen die de dissidentenBBQ’s financierden komen blijven opdraven om er uit te leggen “hoe onze beschaving ook de komende decennia nog geënt zal blijven op ons vermogen om fossiele bronnen te ontginnen en om te zetten naar economische activiteit". En er mag zeker niet worden opgemerkt hoe men zo goedgelovige volgers niet alleen financieel uitmelkt maar ook mentaal manipuleert.
Met haar aanspraken op verlossing, liefde en verbinding is de Tegenbeweging voor heel wat mensen uitgegroeid tot een nieuw opium. En aan de collectieve hallucinatie die dit opium teweegbrengt, mag duidelijk niet worden geraakt. Net zoals er duidelijk niet mag worden geraakt aan de manier waarop de nieuwe meesters dit opium toedienen.
Zwart-wit wij-zij-denken
De Franse socioloog en psycholoog Gustave Le Bon, uit wiens ‘La psychologie des foules’ (1895) Desmet de mosterd haalde voor zijn massavormingstheorie, en die een grote inspiratiebron was voor de opkomst van het totalitair denken in het Europa van de 20ste eeuw, wist het al langer: “Menigtes hebben altijd de invloed van illusies ondergaan. Wie hen van illusies kan voorzien, is makkelijk hun meester; wie hun illusies probeert te vernietigen is altijd hun slachtoffer”.
Voor veel volgers van de nieuwe meesters van de Tegenbeweging was het tijdens de coronacrisis precies al onvoorstelbaar dat je best kritisch kon zijn over het (corona)beleid, over farmaceutische multinationals, over het World Economic Forum enz., en er tegelijkertijd op kon wijzen hoe hun influencers feiten verdraaiden, cherrypickten en zelfs ronduit logen om hun eigen verhaaltje ingang te doen vinden.
Maar als je vandaag de dag wil wijzen op de massavormingstactieken, de angstzaaierij en de polarisatie van die nieuwe meesters van de Tegenbeweging, gaan de volgers van die nieuwe meesters pas echt massaal en bijna puur affectief in het tegenoffensief.
Daarbij wordt er constant ingespeeld op een heel uitgesproken vorm van zwart-wit wij-zij-denken, waarbij iemand die ingaat tegen een van de uitlatingen en gedragingen van hun influencers, per definitie deel zou uitmaken van een vijandelijke ‘zij-groep’, en waarbij die persoon niet alleen hun woordvoerders zou willen “cancellen” of hun mascottes “door het slijk” zou willen halen, maar ook hen als groep zou willen “domineren”, “ridiculiseren” en “menselijk leed aandoen”.
Trumpiaanse Capitooltoestanden
Inhoud of argumentatie is bij de Tegenbewegings-massavorming zelfs al niet meer nodig om mensen op te jutten. Leugens, valse insinuaties, laster en andere projecties op de persoon volstaan al. Zo blijkt uit deze ronduit misdadige oproep ‘De geheime agenten van de Belgische Stasi: Rook hen uit’, uit de koker van Michaël Verstraeten van Viruswaanzin indertijd, waarin onder andere Maarten Boudry, Joël De Ceulaer en Patrick Loobuyck, zonder enige vorm van inhoudelijke argumentatie en zonder de minste poging tot enig bewijs voorgesteld werden als “trusted intermediaries” van de staat.
En zo blijkt uit wat met mij gebeurde tijdens mijn afdaling in de echokamers van de Vlaamse Tegenbeweging die tot het hallucinante dieptepunt leidde waarin ik opeens zelf een complot werd en waarvan u het volledige relaas hier kan lezen…
Want hoewel de Vrijdenker, die mij tot de vermeende spilfiguur van die vermeende “geheime samenzwering” zag, achter de al even vermeende “academische karaktermoord” op Mattias Desmet op zijn eigen Facebookpagina letterlijk toegaf dat hij nergens bewijs voor had en dat ook niet ging zoeken, werden zijn leugenachtige verzinsels door de usual suspects van de Tegenbeweging gretig becommentarieerd, geliked en gedeeld.
Het resultaat van deze lastercampagne, waar geen enkele vorm van inhoudelijke argumentatie aan te pas kwam? Een lawine aan agressieve haatberichten aan mijn persoonlijk adres door mensen die zich blijkbaar niet kunnen voorstellen dat verschillende personen uit verschillende hoeken de uitspraken en schrijfsels van onder andere Desmet bekritiseren zonder dat daar enig bijkomend persoonlijk voordeel of samenzwering mee is gemoeid. Misschien omdat ze zelf enkel actief zijn binnen echokamers waar de donatieknop steevast binnen handbereik ligt en gecoördineerde aanvallen op de verzonnen vijandsbeelden duidelijk wél als tactiek worden toegepast?
We zijn dus ook met de Tegenbeweging in een situatie aanbeland die wel heel erg doet denken aan Trumpiaanse Capitooltoestanden, waarbij een misnoegde massa – aangestuurd door fake news, complottheorieën en opruiende taal uit de koker van Trump, Alt-right en QAnon – het Capitool bestormde, in de volle overtuiging dat de verkiezingsnederlaag van Trump het resultaat zou zijn van verkiezingsfraude en kwaadaardige krachten die achter de schermen tegen hen en hun leider zouden samenspannen.
Ondergraving van de democratie
Leugens en desinformatie worden door de nieuwe meesters van de Tegenbeweging als wapen ingezet, met opzet gepland en op een uitgekiende manier verspreid. En het werkt duidelijk wonderwel. Ze zaaien twijfel, maken onrustig, ontwrichten en scheppen chaos. En dat is precies hun bedoeling. Want precies zo gaan mensen de nieuwe meesters van de Tegenbeweging nog meer op handen dragen.
En de nieuwe meesters van de Tegenbeweging slagen er al even wonderwel in om als heuse Trumpjes massaal veel trouwe volgers te mobiliseren op basis van verzinsels, projecties en laster. Hondenfluitjes zijn het, waarbij een ‘alternatief object van angst’ als lokaas wordt aangeboden in een jacht die compleet illusoir is en waarbij tal van onze medemensen op basis van een georkestreerde waan als dolle honden worden opgeruid.
Het is niet alleen hoog tijd om het Trumpisme in al zijn lokale varianten te herkennen, zoals Christophe Busch al schreef, het is ook hoog tijd om, net zoals aanzetten tot haat en geweld in onze wetten zijn opgenomen, na te denken over hoe we het moedwillig en bewust verspreiden van dergelijke hondenfluitjes wettelijk onmogelijk en strafbaar kunnen maken. Of daar zou op z'n minst een debat moeten worden gevoerd.
Dit is een moeilijk debat, waar je al heel snel op de grens botst met het recht op vrije meningsuiting – een democratisch recht dat we uiteraard met alle macht moeten verdedigen. Maar het systematisch mogen propageren van alternatieve feiten, het grenzeloos kunnen echoën van leugens die als waarheid worden verpakt, en het ongebreideld aanvallen van dissonante stemmen op basis van georkestreerde wanen die nergens op slaan, maar enkel het wantrouwen, de agressie en de haat aanwakkeren, vormen ook een ondergraving van de democratie. En nog geen klein beetje...
Eva Vanhoorne
De auteur is zaakvoerder van het communicatiebureau Marquiz
