Liefde in het Derde Rijk – Martin Michael Driessen

Van deze schrijver las ik Rivieren, een boek dat me destijds overtuigde. Reden genoeg om ook zijn jongste pennenvrucht aan te schaffen. In de ondertitel staat dat het hier om een fantasmagorie gaat. En we beginnen in Breisgau, Zuid-Duitsland, tussen de Vogezen en Het Zwarte Woud. Het graan wordt geoogst en bij het feest na afloop scandeert de menigte ‘Heil Hitler’. Schikgodinnen doen hun intrede. Het is de tijd van de Weimarrepubliek, ergens tussen 1918 en 1933. Klara, klein en met een klompvoet, wordt geweigerd door de abdis van een Ursulinenklooster, want “Een bruid van Jezus Christus hoort perfect te zijn”. Dat is bijna niet voor te stellen.

Deze roman vertelt het verhaal van drie ogenschijnlijk willekeurig gekozen jonge mensen: Klara uit Gladbeck en Georg en Lore uit Breisach in Zuid-Duitsland, tussen de Vogezen en het Schwarzwald. Halverwege het boek komen de levens van Klara en Lore bij elkaar. Doorheen het boek lijken drie schikgodinnen aan alle touwtjes te trekken en de levens van onze drie hoofdpersonen te bepalen.

Raadselachtig is de scène waarin de boordradio van een Britse bommenwerper, op weg naar Möhnetalsperre om er een stuwdam te torpederen, wordt gestoord door een stem in een vreemde taal; men veronderstelt Noors maar mij lijkt het eerder IJslands; de schrijver noteert wel flarden van teksten maar laat ze onvertaald; wat bedoelt hij hiermee en waarom doet hij geen enkele poging om dit raadsel voor ons op te lossen?

Ergens lees ik over ‘de brunette vrouw des huizes’ Maar ik ken dat brunette alleen als een zelfstandig naamwoord. Hoe dan ook, dit is een mooie regel: ‘De eerste vrouw van wie je houdt maakt een gat in je hart waar alle anderen doorheen glippen’.

Dan gebeurt er iets vreemds. Tegen het einde van het boek lezen we dat Lore de laatste mooie uren van haar leven beleeft en moeten we aannemen dat ze een gevecht met een Poolse RAF vlieger niet overleeft. Dat blijkt echter, heel verrassend, toch anders te liggen. Inmiddels stort het Derde Rijk in en de schrijver verwoordt dat proces heel beeldend en treffend.

We hebben drie levens gevolgd die alle drie uiteindelijk oplossen in de mist van de tijd of de vergetelheid van het eigen geheugen. Geen van de nagelaten sporen leiden nog tot een compleet of waarheidsgetrouw beeld. Maar gelukkig heeft Martin Michael Driessen hun levens gedurende die tragische periode opgetekend. En wel op een bijzondere manier met raadselachtige nornen (schikgodinnen) die hun onwezenlijke spel met de werkelijkheid spelen, zijn zij echt degenen die aan onze touwtjes trekken en zo vaak in tongen spreken?

Ieder mens, nazi of niet, is op een of andere manier op zoek naar liefde, een van de meest pure emoties die de mens kunnen bestormen. Maar in de subtitel is niet voor niets sprake van een fantasmagorie. Dat Lore verliefd is op Henning en uiteindelijk zwanger van hem raakt vinden we heerlijk om te lezen maar dat haar liefde ook geworteld is in de nazi-ideologie, daar kunnen we maar moeilijk mee uit de voeten. Dit doet me denken aan de liefde tussen Jodl en Luise zoals Bas von Benda-Beckmann die beschrijft in Een kleedje voor Hitler. Deze geliefden schrijven elkaar de prachtigste liefdesbrieven maar ook hun leven was doorspekt met het donkerbruine gedachtengoed. Hoe kan zoiets moois als een pure liefde gedijen in geesten die tegelijkertijd zo geperverteerd zijn? Liefde trekt zich daar dus helemaal niets van aan en dat is op zijn zachtst gezegd opmerkelijk. En ik vind het ook wel iets verhevens en moois hebben. Als ideologie in de vergelijking tussen twee geliefden voorkomt en aan beide zijden even groot en sterk is, kun je ze tegen elkaar wegstrepen, daar komt het eigenlijk op neer.

Wat ik knap vind is dat Driessen zich hier niet ontpopt als een Nederlandse schrijver die een Duits verhaal vertelt. Nee, deze geschiedenis doet authentiek Duits aan en is verteld met een enorme verbeeldingskracht. Hoe kwam hij tot zijn keuze van juist deze drie karakters en hoe wist hij daaruit zo een fraaie compositie te boetseren? Kortom, de schrijver heeft mij overtuigd. Het boek is uit maar zijn karakters hebben mij nog niet verlaten en zullen me nog wel even bezighouden. Een verbluffend goed boek hoor!

Recensie door Enno Nuy

Martin Michael Driessen, Liefde in het Derde Rijk, Uitgeverij Van Oorschot, 2025, 243 pagina’s