Met extreemrechts zaken doen, is slecht voor mens en milieu – Dirk Verhofstadt

Ruim twaalf jaar geleden, op 24 april 2013, stortte het Rana Plaza-gebouw, een commercieel centrum vlakbij Dhaka in Bangladesh, compleet in. Op enkele verdiepingen van dit enorme complex bevonden zich vijf kledingfabrieken waar arbeiders in barslechte omstandigheden, tijdens lange werkdagen en aan een armzalig loon spotgoedkope T-shirts, broeken en andere kledingstukken moesten maken voor westerse ketens als Mango, Walmart, Carrefour, Benneton en Primark. Ondanks waarschuwingen voor instortingsgevaar werden de arbeiders verplicht voort te werken. In totaal stierven bij deze ramp meer dan 1.100 mensen en nog eens duizenden anderen raakten gewond. Al snel bleek dat zowel het gebouw als de werkruimtes niet voldeden aan essentiële veiligheidsvoorschriften. Dat was onder meer te wijten aan gebrekkige controles, grove nalatigheden van de uitbaters en corruptie.

Na de ramp werd in Bangladesh een grootschalig veiligheidsakkoord opgesteld, het Accord on Fire and Building Safety dat mee gesteund werd door heel wat kledingmerken en de belangrijkste vakbonden uit de sector. Er kwamen een aantal verbeteringen, al blijft de situatie voor de arbeiders er nog steeds bijzonder precair.

Plicht tot zorgvuldigheid

Toch kende dit initiatief wereldwijde navolging. Het zorgde ervoor dat binnen de Europese Unie een debat op gang kwam over de verantwoordelijkheid van bedrijven met betrekking tot de veiligheid en arbeidsomstandigheden. Ze werden ook verplicht om due diligence (de plicht tot zorgvuldigheid) toe te passen in hun volledige productieproces en het bedwingen van de negatieve impact ervan op mens en milieu. Op die manier wil de EU komen tot meer sociaal en ecologisch verantwoord ondernemen. Dus geen kinderarbeid, geen schending van mensenrechten, geen aanslagen op het milieu, enzovoort. Belangrijk was dat die bedrijven ook verantwoordelijkheid werden voor hun dochterondernemingen, toeleveranciers en onderaannemers. Daarover bereikten het Europees Parlement en de Raad in december 2023 een akkoord. Wie zich niet aan deze regels hield, kon een sanctie oplopen tot vijf procent van de wereldwijde winst van het bedrijf.  Die zorgplicht-richtlijn maakt sindsdien integraal deel uit van de Green Deal die tot doel heeft om Europa tegen 2050 klimaatneutraal te maken. 

Een aantal grote bedrijven zoals Nestlé, Unilever en zelfs Primark begonnen met investeringen om de regels ervan te implementeren. Andere bedrijven zoals Siemens, Exxon en TotalEnergies gingen echter op de rem staan en lobbyen om de hele Green Deal, inclusief de richtlijn over de due diligence, af te zwakken, in de tijd uit te stellen en te dereguleren. Met de verkiezing van Trump, zijn terugtrekking uit het klimaatakkoord van Parijs en zijn steun voor de exploitatie van fossiele brandstoffen – Drill baby, drill – zien de tegenstanders hun kans om de afgesproken regels terug te schroeven. En met succes. Onder impuls van conservatieve, populistische en extreemrechtse partijen wordt de zorgplicht-richtlijn die nog niet volledig is doorgevoerd al in vraag gesteld. Onder het mom van ‘vereenvoudiging’ zoekt vooral de centrumrechtse EVP – waartoe ook de CD&V behoort – een manier om de EU ‘behapbaarder’ te maken voor burgers en bedrijven, met de hete adem van extreemrechts in de nek voor het eerste, en onder openlijke dreigementen van Amerikaanse giganten voor wat het laatste betreft.  

Zo kwam de Europese Commissie met een nieuw voorstel waarbij zowat 80 procent van de bedrijven niet langer verplicht werden om de implementatie van de regels te rapporteren. Ook de sancties en de aansprakelijkheid voor schade van de bedrijven en hun onderaannemers werden afgezwakt.  Maar wat begon met een wetgevend scalpel, eindigde met een politieke kettingzaag. Om zijn rechterflank af te dekken, weigerde de EVP met de groenen aan tafel te gaan en werd openlijk onderhandeld met radicaal rechts (ECR, waar de N-VA in zit) en extreemrechts (PfE, waar Vlaams Belang deel van uitmaakt). Het leidde tot een reeks amendementen die van de Green Deal in het algemeen en van de zorgplicht-richtlijn in het bijzonder een lege doos maakte. Dat werd vorige donderdag, 13 november 2025, duidelijk toen een meerderheid in het Europees Parlement een verder terugschroeving van de Green Deal goedkeurde waardoor tal van maatregelen werden vertraagd en andere aangepast ten behoeve van bedrijven die weinig of geen oog hebben voor het milieu.

Doorbreking van het cordon sanitaire

Na de stemming juichten de Europese extreemrechtse partijen. Voor het eerst, maar zeker niet voor het laatst, betrok de EVP de radicaal en zelfs extreemrechtse fractie ongegeneerd bij het wetgevend werk en werd het politieke centrum aan de kant geschoven. Daarmee nemen de christendemocraten het ranzige discours van extreemrechts over dat de groene agenda de Europese welvaart onderuit zou halen, en dus niet de moordende energiekosten die grotendeels het gevolg zijn van de nationale versplintering en de gebrekkige Europese investeringen en infrastructuur, noch hun grote voorbeeld Vladimir Poetin die oorlog voert in Oekraïne of de economische tarievenoorlog door hun andere vriend Donald Trump. Het is duidelijk dat extreemrechts er alles aan doet om aan te tonen dat de Europese Unie niet werkt en ontmanteld moet worden. En het bedrijfsleven ziet dat graag gebeuren.

In het Duitse coalitieakkoord tussen de rechts conservatieve CDU-CSU en de socialistische SPD staat uitdrukkelijk dat er noot met de extreemrechtse Alternative für Deutschland (AfD) zou worden samengewerkt, en al zeker niet nu diezelfde AfD openlijk verwikkeld is in pro-Russische activiteiten en spionageschandalen. In ons land verklaarde Bart De Wever dat de N-VA, maar ook de christendemocraten en de liberalen, niet zouden samenwerken met het extreemrechtse Vlaams Belang. De stemming in het Europees Parlement toont nu echter het tegendeel. De AfD verklaarde dat de stemming ‘een historische dag was voor Duitse en Europese bedrijven en voor de democratie. Met de val van het cordon sanitaire is een meerderheid aan de rechterzijde van het politieke spectrum erin geslaagd de schadelijke Green Deal-wetgeving te verzwakken en onze bedrijven de dringend noodzakelijke verlichting te bieden’. En ook het Vlaams Belang juichte over dit doorbreken van het cordon sanitaire.

Schandelijk is dat een aantal liberale Europese parlementsleden meestemden met extreemrechts. Onder hen de vertegenwoordiger(s) van de Vlaamse Open VLD, de Nederlandse VVD, de Duitse FDP en de Duitse Freie Wähler, die allen deel uitmaken van de liberale Renew-fractie.[1] Zij stemden dus voor deregulering zonder vereenvoudiging, voor slechte wetgeving en voor bedenkelijke trickle down economics, op maat van lobbygroepen en extreemrechtse symboolpolitiek. Opvallend is dat de Europarlementsleden van de MR, toch een behoorlijk conservatieve partij die de bedrijfsbelangen boven alles plaatst, daar niet mee akkoord gingen. Democratische politici, zeker liberalen, moeten zich schamen als ‘partner’ van politieke pyromanen als Alice Wiedel (AfD) en Tom Vandendriesche (Vlaams Belang) genoemd te worden die geen zier geven voor mens en milieu. Met extreemrechts doet men geen zaken. Punt.

Dirk Verhofstadt

De auteur is kernlid van Liberales

[1] Stemgedrag van de Europese parlementsleden https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/PV-10-2025-11-13-RCV_EN.pdf op pagina 371.