Wie intolerantie vergoelijkt, ondermijnt de vrijheid – Jean-Jacques De Gucht

We hebben onszelf jarenlang wijsgemaakt dat religie in het Westen langzaam zou verdwijnen. Minder kerkgangers, meer vrijheid, meer rationaliteit. Maar migratie, globalisering en sociale media hebben dat verhaal onderuitgehaald. Religie is terug. Niet zacht, maar luid. Niet privé, maar publiek. En steeds vaker: politiek.

Migratie bracht diversiteit, maar ook spanningen. Vooral de confrontatie met de orthodoxe islam legt pijnpunten bloot. En laten we eerlijk zijn: het gaat niet alleen om perceptie. Er zijn reële botsingen. Denk aan de positie van de vrouw, aan seksuele vrijheid, aan de scheiding van religie en staat.

De reflex van de westerse wereld is voorspelbaar: we keren ons niet naar het secularisme, maar grijpen terug naar nostalgie. Naar de zogenaamde “christelijke wortels” van Europa. Alsof we religieus geïnspireerde onvrijheid kunnen bestrijden door ons opnieuw vast te klampen aan een ander religieus geïnspireerd verleden. Alsof de vrijheid die we verworven hebben, pas echt beschermd wordt door terug te keren naar structuren die diezelfde vrijheid eeuwenlang hebben beknot.

Sociale media versterken die beweging. Religie is emotie, ritueel, symboliek. Perfect voor een wereld van hashtags en slogans. Secularisme is nuance en redelijkheid. En nuance haalt zelden trending topics.

De gevolgen zijn overal zichtbaar. In de VS bepalen evangelicals de agenda van Trump. In Italië maakt Giorgia Meloni van christendom een cultureel wapen: kruisen in klassen, “God, vaderland en gezin” als strijdkreet. Religie als identiteitsmarker, niet als geloof. Tegenover dat model staat de Franse laïcité: de radicale neutraliteit van de publieke ruimte. Geen kruis, geen keppel, geen hoofddoek. Geen religieuze symboliek, punt. Ik verkies dat model. Omdat echte vrijheid niet ligt in het ene geloof tegenover het andere, maar in neutraliteit.

En intussen woedt de oorlog in Gaza. Ook daar speelt religie een rol. Zouden wij, als westerlingen, op dezelfde manier reageren wanneer een onschuldig christelijk kind om het leven komt tijdens een beschieting van een voedselbedeling? Iedereen weet het antwoord. En juist dat antwoord legt onze dubbele standaard bloot: religie kleurt nog altijd onze verontwaardiging, ons mededogen en ons politiek handelen.

Jarenlang werd elke kritiek op de islam bijna automatisch verdacht gemaakt als extreemrechts. Progressieve partijen hebben zich daardoor vaak opgesteld als verdedigers van intolerantie – onder het mom van tolerantie. Ze deden dat om extreemrechts te bestrijden of om stemmen te winnen. Maar zo verliezen ze hun eigen kern: de verdediging van vrijheid. Want wie intolerantie vergoelijkt, ondermijnt uiteindelijk dezelfde vrijheden die zogezegd beschermd moesten worden. Extreemrechts doet dat door volk en natie te verheerlijken, religieuze bewegingen door geloof boven democratie te plaatsen. Beide zijn even onverenigbaar met een open samenleving.

Vrijheid vraagt om duidelijkheid. Geen tolerantie voor intolerantie. Geen enkele religie staat boven de democratie. Democratische regels kunnen nooit gelegitimeerd worden door religieuze argumenten. Islamitische bewegingen die religie gebruiken als politieke agenda, evangelicals die zich opwerpen als dragers van het “enige ware woord”, of joodse leiders die democratische afspraken naast zich neerleggen: ze hebben geen plaats in een vrije samenleving.

De regel moet helder zijn: de democratie is en blijft soeverein. Durven we dat niet hard en zonder omwegen te stellen en te verdedigen, dan gooien we onze vrijheid langzaam weg. Niet door een vijand van buitenaf, maar door onszelf. Achteloos, zoals men oud papier buitenzet.

Jean-Jacques De Gucht