A Theory of Justice – John Rawls

Het duurde even voordat ik begreep waar dit beroemde boek over ging – ik ben nog lang niet helemaal op de hoogte van de moraalfilosofie – maar toen ik eenmaal doorhad waar Rawls naartoe wilde, was het logisch en zeer verhelderend. De centrale vraag, als ik even mijn nog steeds weinig vloeiende moraalfilosofische taal mag gebruiken, betreft de relatie tussen het Recht en het Goede, en hoe die onze keuze van sociale structuren zouden moeten beïnvloeden: in het bijzonder, welke van de twee zou voorrang moeten krijgen.

Dit klinkt misschien als haarkloverij en ik weet zeker dat ik het ooit in die termen zou hebben afgedaan, maar tot mijn verbazing ontdekte ik dat het een precieze betekenis heeft. Het Goede is, grofweg, wat we willen doen, of wat ons ten goede komt; het Recht is wat we mogen doen, wanneer onze verlangens in conflict komen met die van anderen. Het Goede zal over het algemeen een privé-idee zijn: wat mij gelukkig maakt, hoeft niemand anders dan mij aan te gaan. Maar het Recht moet een publiek idee zijn. Als het gaat bepalen wie zijn zin krijgt wanneer mijn streven naar mijn Goede in conflict komt met jouw streven naar het jouwe, dan moeten er een reeks afspraken zijn waar we beiden mee akkoord zijn gegaan, anders heeft het überhaupt geen zin om een ​​idee van Recht te hebben.

Als we nu nadenken over hoe we een samenleving moeten organiseren, waar dit boek over gaat, moeten we dan beginnen met het Recht of het Goede? Rawls zegt dat het standaardantwoord het antwoord is dat het utilitarisme biedt. We beginnen met het Goede, we tellen de hoeveelheid Goed die iedereen weet te vergaren en we organiseren de samenleving zo dat die wordt gemaximaliseerd. ("Het grootste goed van het grootste aantal"). Het voordeel is dat mensen er gemiddeld per definitie beter van worden. Het nadeel is dat sommige mensen uiteindelijk zullen profiteren ten koste van anderen. Tenzij ze erg onbaatzuchtig zijn, zijn de mensen die achterblijven mogelijk niet bereid om het plan te steunen. Maar stel je voor, zegt Rawls, dat we beginnen met het Recht in plaats van het Goede, en als uitgangspunt de vraag stellen hoe we de regels moeten opstellen zodat iedereen het gevoel heeft dat hij of zij de resulterende samenleving wil steunen?

Hij doet dit aan de hand van een hypothetisch scenario genaamd de Oorspronkelijke Positie. Stel je voor dat iedereen het eens zou moeten worden over regels voor hoe de samenleving zou moeten worden bestuurd, zonder van tevoren te weten welke rol ze uiteindelijk zouden krijgen; je zou niet weten of je rijk of arm, man of vrouw, hetero of homo, slim of dom, wat dan ook zou worden. (Een vriend die het boek heeft gelezen, wijst erop dat boeddhisten deze hypothese bijzonder gemakkelijk zullen accepteren). Welke regels zou je dan bepleiten? Rawls' basisargument is dat als we het op deze manier zouden doen, we zouden eindigen met een egalitaire samenleving die zowel eerlijker als stabieler zou zijn. Omdat we niet zouden weten wie we zouden worden, zouden we ervoor willen zorgen dat alles wat we deden ten goede zou komen aan zowel de minstbedeelden als de gemiddelde en bovengemiddelde mensen. We zouden wel eens tot de minst bedeelden kunnen behoren, dus die mogelijkheid willen we bespreken.

Het boek is abstract en onpersoonlijk geschreven, maar het is niet moeilijk om concrete voorbeelden te bedenken om de ideeën te testen. Ik vraag me af of Amerikaans schrijfster van sciencefictionboeken, Ursula Le Guin een fan was. Haar korte verhaal The Ones Who Walk Away from Omelas, dat twee jaar na Rawls' boek verscheen, is eigenlijk een gedachte-experiment, bedoeld om de kernhypothese te verkennen. (Zou je willen leven in een maatschappij die in alle opzichten een paradijs was, behalve dat het ging om het langzaam doodmartelen van een kind?) En haar meesterwerk The Dispossessed, dat het jaar daarna verscheen, is een romanachtige behandeling van een planeet die volgens Rawlsiaanse principes is georganiseerd. Iedereen op Anarres is gelijk, iedereen wordt evenveel gewaardeerd. Zoals we in het boek zien, maakt dit het leven niet perfect; mensen zijn niet perfect, dus hoe zou dat dan kunnen? Maar Le Guin laat overtuigend zien hoe dit soort samenleving bijdraagt ​​aan wat Rawls als het belangrijkste goed beschouwt: het zelfrespect van mensen. Het is moeilijk om niet van de Anarresti te houden.

Van de literatuur naar de echte wereld heeft covid ons een verontrustend grafisch beeld gegeven van het verschil tussen utilitarisme en egalitarisme. Sommige landen, zoals Nieuw-Zeeland onder voormalig premier Jacinda Ardern, hebben een egalitaire benadering aangenomen: het is onacceptabel om beleid te voeren waarvan we weten dat het kwetsbare mensen laat sterven; we moeten eerst nadenken over hoe we iedereen zo veilig mogelijk kunnen houden, zelfs als dat een prijs heeft. De VS, onder Trump, hebben de omgekeerde benadering gekozen: het is beter om honderdduizenden mensen te laten sterven dan de economie te verzwakken en het gemiddelde welzijnsniveau te verlagen. In deze context is het interessant om te zien dat Ardern met een ruime meerderheid werd herkozen, terwijl Trump zijn herverkiezingscampagne in 2020 verloor ondanks verwoede pogingen om het systeem te manipuleren. Deze voorbeelden ondersteunen aantoonbaar de bewering dat een democratische samenleving egalitaire ideeën boven utilitaire ideeën zal stellen.

A Theory of Justice is een vreemde mix van academische afstandelijkheid en oprechte passie, en je weet nooit wat je aantreft als je aan een sectie begint. Rawls' gebruikelijke stijl is helaas buitengewoon slaapverwekkend, en ik weet niet zeker of ik ooit zo vaak midden in een alinea in slaap ben gevallen; ik denk dat zijn redacteur te toegeeflijk was, en als ik citaten als leesupdates plaatste, moest ik ze bijna altijd met meer dan helft inkorten. Maar tussen de droge, overgekwalificeerde filosofische taal zitten een paar buitengewoon lyrische passages, en het einde is inspirerend en opbeurend. Rawls gelooft in wat hij zegt, en hij slaagt erin om zijn ideeën te overwegen en je eigen ideeën te herzien. Als je The Dispossessed nog niet hebt gelezen, raad ik je dat aan. Maar als je The Dispossessed al twee keer hebt gelezen en je blijft je afvragen hoe Odo's boeken waren, lees dan Rawls. Het komt waarschijnlijk het dichtst in de buurt.

Recensie door Manny Rayner

Deze tekst verscheen eerst op www.goodreads.com en werd overgenomen met toestemming van de auteur.