Geen enkel ander land zou het in zijn hoofd halen zijn Staatsprijs voor de letteren te schrappen – Gaea Schoeters

Misschien moeten we, anders dan cultuurminister Caroline Gennez (Vooruit), die blijkbaar gewoon de rekenmachine ter hand nam, even verder terugkijken in de geschiedenis. Die Ultima was ooit de Staatsprijs voor Literatuur, een prestigieuze onderscheiding voor Vlaamse auteurs. Een waardering van hun werk én hun maatschappelijke betekenis. Met het afschaffen ervan sneuvelt niet alleen een prijs, maar een symbool. Geen enkel ander land zou het in zijn hoofd halen zijn Staatsprijs voor de letteren te schrappen. Vlaanderen wel. En dat voor een besparingskruimel die, rekenkundig gezien, lachwekkend is.

Geen prioriteit

Geen prioriteit, zegt de minister, die beweert met haar besparingskeuzes de kunstenaars en de mensen in het veld te willen sparen. Maar als je er als kunstenaar niet minstens naar kan streven om een Staatsprijs te winnen, gecanoniseerd te worden door de Kantl of geëxposeerd in het M HKA, wat ben je er dan mee dat je als maker gespaard blijft van besparingen?

Want dat betekent dat je kunst mag maken in een maatschappij waarin kunstenaarschap geen waarde heeft. Excelleren niet belangrijk is. Kunst niet meer is dan een hobby, ter vermaak van het publiek, het liefst met een breed bereik. Klein ondernemerschap. Artistieke loodgieterij zonder ambitie. In elk geval: iets wat geen plaats meer heeft in het maatschappelijke bestel. Zo’n beslissing maakt van alle ernstige kunstenaars de facto dissidenten. Mij best.

Maar gebruik niet die awardshow als non-argument. Ja, dat was een non-event, waarop enkel de minister, deze minister, mocht spreken en kunstenaars met aandrang gezegd was dat ze hun mond moesten houden. Een uitreiking zonder functie, nu ze niet meer werd uitgezonden op de nationale televisie, en zo kunst in alle huiskamers kon brengen, ook de minder populaire of bekende kunstvormen, zoals klassieke muziek of sociaal-artistiek werk. Want ook daarvoor diende de Ultima: om iedereen te tonen dat kunst meer is dan de popmuziek en film, dan Mia’s en Ensors. Niet belangrijk.

Verwateren

Volksopvoeding, dat doen we allang niet meer. It’s entertainment! Een Staatsprijs laten verwateren tot een prijs met weinig weerklank en hem dan afschaffen omdat hij weinig impact heeft, is ook niet erg serieus — het bewust laten verkrotten van geklasseerde woningen om ze dan te slopen mag niet, bij cultuur heet dat beleid.

Intussen wordt massa’s geld vrijgemaakt voor het beveiligen van onze Europese democratieën tegen autoritaire regimes. Met bewapening. Is veiligheid niet ook cultuur? Het creëren van kritische zin die burgers wapent tegen de ideeën van autoritaire leiders? Als je, om geld vrij te maken om de Europese waarden veilig te stellen, alle Europese waarden opoffert, waar ben je dan mee bezig?

Ook de Bondskanselier uit mijn roman Het geschenk is zo bang dat de (extreem)rechtse partijen de verkiezingen zullen winnen, dat hij zijn eigen politieke ideologie vergeet en steeds verder naar rechts opschuift. Tot zijn beleid zo rechts wordt dat de populisten evengoed aan de macht hadden kunnen komen. Want voor wie getroffen wordt, maakt het niet uit wie de maatregelen treft.

Wat geschrapt wordt, is niet de Ultima. Het is het belang van cultuur in onze samenleving. En dat is hoogst verontrustend.

Gaea Schoeters

De auteur is een Belgische schrijfster en winnares van de Vlaamse cultuurprijs Ultima voor de Letteren in 2024

Dit opiniestuk verscheen eerst in De Morgen van 24 oktober 2025 en wordt gepubliceerd met toestemming van de auteur.