Worstenbroodjes en de rechtsstaat – Dirk Verhofstadt
De democratie en de rechtsstaat staan wereldwijd onder druk. Extreemrechtse partijen en politici uiten steeds meer kritiek op vonnissen en arresten van de rechterlijke macht, als die hen niet zinnen.
Dat zien we in de VS. Op zijn vele presidentiële decreten volgden verscheidene rechterlijke uitspraken die president Trump in het ongelijk stelden, maar die legde hij naast zich neer en schold de rechters uit voor ‘radical left lunatics’. Naast het negeren van deze rechterlijke uitspraken liet de Amerikaanse president ook aanklagers ontslaan en intimideerde hij advocatenbureaus die betrokken waren bij eerdere onderzoeken naar misdrijven die hij in het verleden beging. Op 15 februari 2025 postte Trump op Truth Social en op X: ‘Wie het land redt, overtreedt geen enkele wet.’ Daarmee zei hij in feite dat de presidentiële macht boven de wet staat. Trump aanvaardt geen ‘tegenkanting’ van rechters om zijn plannen ‘om het land te redden’ door te voeren, zelfs al zijn die ongrondwettelijk. Deze visie staat haaks op het principe van de rechtsstaat en de scheiding der machten die de grondslag vormen van een democratische samenleving.
Dergelijke aanvallen op de democratie en de rechtsstaat gebeuren ook in Europa. In Hongarije verplichtte Orbán honderden rechters met pensioen te gaan en verving ze door rechters die loyaal zijn aan zijn Fideszpartij. Ook het Constitutioneel Hof werd gevuld met partijgetrouwe rechters en zijn bevoegdheden werden ingeperkt. Dat alles zorgt ervoor dat de politieke invloed op Hongaarse rechters sterk is toegenomen. In Polen is de invloed van de politiek op de rechterlijke macht de voorbije jaren sterk gegroeid. Sinds 2017 kiest het Poolse parlement de leden van de Krajowa Rada Sądownictwa (Raad voor de rechtspraak) die de rechters aanstelt. Daardoor kreeg de toenmalig zittende PiS-regering een directe impact op de samenstelling van de Raad, en zo op de aanstelling van rechters. Kritische rechters werden overgeplaatst of ontslagen, in de plaats kwamen meer loyale rechters.
Eenzelfde trend zien we in onze contreien. Toen Marine Le Pen op 23 maart 2025 door de rechtbank in Parijs veroordeeld werd wegens verduistering van geld van het Europees parlement, omschreef ze die uitspraak als een politieke afrekening. Le Pen vindt dat rechters ‘de wil van het volk’ niet mogen dwarsbomen, wat een complete negatie betekent van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. In Nederland trekt Geert Wilders (PVV) regelmatig van leer tegen onafhankelijke rechters die hij ‘wereldvreemdheid’, ‘politieke geëngageerdheid’ en ‘activisme’ verwijt als hun uitspraken hem niet bevallen. Wilders beweert dat rechters deel uitmaken van de ‘politieke elite’ en omschrijft ze als ‘D66-rechters’, ‘PVV-haters’ en ‘knettergek’.
Ook in ons land gaat extreemrechts te keer tegen rechterlijke uitspraken. Toen voormalig Vlaams Belangparlementslid Dries Van Langenhove op 20 juni 2025 door het Hof van Beroep in Gent veroordeeld werd voor inbreuken op de racisme- en discriminatiewetgeving, negationisme en illegaal wapenbezit, sprak Tom Van Grieken van een ‘politiek proces’ en noemde de Belgische justitie ‘door en door rot’. Met hun uitspraken proberen de extreemrechtse politieke leiders het fundament van de democratische rechtsstaat te ondermijnen om zo de weg vrij te maken naar een meer autoritaire staatsvorm – zoals die ook bestond in de jaren dertig.
Het is dan ook goed dat de rechterlijke macht reageert en mensen laat inzien hoe belangrijk de trias politica is. Vorige zaterdag gooiden de hoogste rechtscolleges in ons land – het Grondwettelijk Hof, het Hof van Cassatie, de Raad van State en het Rekenhof – hun deuren open voor het brede publiek onder de titel ‘Ronde van de Rechtsstaat’ in het kader van de Europese dag voor Justitie. Duizenden bezoekers, oud en jong, kregen toen rondleidingen door de gebouwen en informatie over de taak en de werking van deze instellingen. Ze kregen de mogelijkheid om in gesprek te gaan met de hoogste magistraten in ons land die duidelijk maakten hoe belangrijk de rechtsstaat is voor de bescherming van de rechten en vrijheden van elk individu en waarom iedereen, ook de overheid de Grondwet en de wet moet naleven. Ze kregen uitleg over het beginsel van gelijkheid en niet-discriminatie, het recht op eerbiediging van het privéleven, de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van vereniging, het belang van rechtszekerheid, de controle op de wettigheid van gerechtelijke beslissingen, en het belang van controle op de financiën van de staat.
Deze Europese dag voor Justitie is een belangrijk gebeuren in het kader van goed functionerende democratieën en verdient daarom ook alle aandacht. Dat laatste viel echter tegen. De openbare televisieomroep had blijkbaar weinig interesse in het thema dat geen vermelding in de TV-journaals van die avond waard werd geacht. Wat een verschil met de interesse van de VRT op 13 januari 2025 voor de worstenbroodjes die op ‘verloren maandag’ te koop werden aangeboden in Antwerpen. Minutenlang kregen de kijkers toen bakkers, winkeliers en klanten te zien en te horen over de samenstelling, smaak en geur van worstenbroodjes. Maar de Ronde van de Rechtsstaat? Neen, die kregen we niet te zien.
Het is onbegrijpelijk dat op een ogenblik waar steeds meer mensen, vooral jongeren, minder vertrouwen hebben in de democratie en geneigd zijn om te kiezen voor autoritaire leiders, worstenbroodjes het TV-journaal halen, maar de rechtsstaat niet. Het is nochtans de verdomde plicht van de openbare omroep om hier breed over te informeren.
Dirk Verhofstadt
De auteur is moraalfilosoof en schreef Dagboek 1933. Hetgevaar van extreemrechts.
