Ademschommel – Herta Müller

Een van mijn vroegste en sterkste jeugdherinneringen is toen mijn familie mijn oom, die politiek gevangene was geweest in Oost-Duitsland, ophaalde uit het ziekenhuis waar hij na zijn vrijlating was ondergebracht, net als vele anderen in zijn positie, nadat zijn vrijheid was gekocht door de West-Duitse regering. Hoewel ik zelf nooit zo'n behandeling heb meegemaakt, werd mij al op jonge leeftijd een diep, weerzinwekkend besef bijgebracht van het feit dat er mensen zoals mijn oom waren die ten onrechte gevangen zaten vanwege hun politieke overtuigingen, etniciteit, geografische locatie, of gewoon omdat ze zich op het verkeerde moment op de verkeerde historische plek bevonden.

Ik was me dus bewust van wat er op talloze plaatsen achter het IJzeren Gordijn gebeurde. En over de Grote Sprong Voorwaarts en de Culturele Revolutie in China. En in Cambodja onder Pol Pot. En in Oeganda, Congo, Rhodesië en Zuid-Afrika. En in Chili, Argentinië en Midden-Amerika, waar mensen verdwenen. En in Amerikaanse gevangenissen zoals Parchman Farm en Angola, trouwens.[1] Dit waren gewoon feiten uit het leven in de decennia na de Tweede Wereldoorlog. Eigenlijk door de geschiedenis heen. Maar toen ik Ademschommel las, viel het me op dat veel jongeren tegenwoordig geen herinnering of begrip hebben van deze historische episodes en hoe ze zowel kenmerkend als vergelijkbaar waren met de grote sociaal-politieke angst van hun tijd: het terrorisme.

Voor mij is Herta Müllers boek evenzeer een cultuurhistorische verklaring als een literair werk. Omdat dit het derde boek van haar is dat ik lees, begin ik te wennen aan haar spaarzame proza, episodische hoofdstukken die bijna op zichzelf staande korte verhalen worden, en haar bespiegelingen over het verleden en de toekomst. De vage opening van een jonge Roemeense etnische Duitser, die als vorm van collectieve, representatieve boetedoening is aangewezen als gevangene in een Russisch werkkamp, ​​is ijzingwekkend wreed. Het afscheid van zijn grootmoeder, "ICH WEISS DU KOMMST WIEDER" ("Ik weet dat je terugkomt"), is voor hem een beproeving die jaren zal duren, en zelfs als die voorbij is, laat die zijn greep op zijn verdere leven nooit los. De dagelijkse kwellingen, tragedies, frustraties, interacties met de andere personages en de alomtegenwoordige honger worden benadrukt en onthuld door Müllers schrijfstijl.

De oorspronkelijke Duitse titel Atemschaukel is moeilijker te vertalen dan de meeste Duitse woorden (vooral omdat het woord niet eens in het Duits bestaat). De vertalers hebben het in het Engels veranderd in The Hunger Angel, een beslissing die ik volledig begrijp en accepteer gezien de herhaaldelijke verwijzingen ernaar in de roman. Maar in plaats van de letterlijke vertaling van "ademschommeling", denk ik dat het gevoel achter Ademschommel eerder in de buurt komt van "op de rand". In dit geval staat het hoofdpersonage op de rand van zoveel dingen: zijn bestaan, zijn identiteit, zijn interacties met anderen, zijn vermogen om met elk moment van zijn leven om te gaan. Müllers verhaal gaat over meer dan alleen het verslag van een gevangene in een Russisch werkkamp. Ademschommel is een microkosmos van wat miljoenen mensen in de tweede helft van de 20e eeuw hebben meegemaakt – en wat talloze anonieme personen nog steeds meemaken. Het is een schakel die dat tijdperk verbindt met de huidige angst voor terrorisme en de wreedheden die het kan veroorzaken.

Recensie door Gregg Brozeit

Herta Müller, Ademschommel, De Geus, 2009

Deze recensie verscheen eerst op Goodreads en publiceren we met toestemming van de auteur.

[1] Parchman Farm is een zwaarbewaakte gevangenisboerderij in Sunflower County in de Mississippi Delta. Het is de enige zwaarbewaakte gevangenis voor mannen in de staat Mississippi en tevens de oudste van de staat. Angola in Louisiana, met de bijnaam ‘Alcatraz van het Zuiden’, is de grootste zwaarbewaakte gevangenis in de Verenigde Staten.