Een verbluffende en tragische uitspraak van het Hooggerechtshof - Erwin Chemerinsky
Het Hooggerechtshof heeft vrijdag 27 juni 2025 een zware klap toegebracht aan de scheiding der machten door te bepalen dat federale rechtbanken geen landelijke bevelen kunnen uitvaardigen om ongrondwettelijke handelingen van de president en de federale overheid te stoppen. In een tijd waarin president Trump ongekende bevoegdheden opeist, maakte het hof het veel moeilijker om zijn ongrondwettelijke handelingen te beteugelen.
De zaak, Trump vs. CASA, betrof het presidentiële decreet dat een einde maakte aan het geboorterecht op burgerschap. De eerste zin van het 14e Amendement bepaalt dat "alle personen die in de Verenigde Staten geboren of genaturaliseerd zijn en onderworpen zijn aan de jurisdictie daarvan, staatsburgers zijn van de Verenigde Staten en van de staat waarin zij wonen." In 1898 oordeelde het Hooggerechtshof in de zaak Verenigde Staten vs. Wong Kim Ark dat dit betekent dat iedereen die in de Verenigde Staten geboren is, ongeacht de immigratiestatus van zijn of haar ouders, een Amerikaans staatsburger is. Het hof legde uit dat "onderworpen aan de jurisdictie daarvan" alleen kinderen uitsloot die geboren waren uit soldaten van een invasieleger of uit diplomaten.
Trumps presidentieel decreet was in strijd met dit precedent en onze nationale opvatting van burgerschap, door te bepalen dat alleen degenen die hier geboren zijn als staatsburger of als inwoner met een Green Card, ook staatsburger zijn. Verschillende federale rechtbanken vaardigden onmiddellijk landelijke bevelen uit om de inwerkingtreding hiervan te voorkomen.
Maar het Hooggerechtshof stelde in een 6-3 uitspraak (6 conservatieven versus 3 liberalen), verdeeld langs ideologische lijnen, dat federale rechtbanken niet de bevoegdheid hebben om dergelijke bevelen uit te vaardigen. Rechter Amy Coney Barrett, die namens de conservatieve rechters schreef, verklaarde dat dergelijke universele bevelen "waarschijnlijk de billijke bevoegdheid die het Congres aan federale rechtbanken heeft toegekend, te boven gaan." Rechter Clarence Thomas verwoordde dit bondig in een afwijkende mening: "Vandaag komt er een einde aan de 'steeds vaker voorkomende' praktijk van federale rechtbanken die universele bevelen uitvaardigen."
De uitspraak van het hof gaf inderdaad aan dat een federale rechtbank alleen de eisers in een rechtszaak kan helpen. Dit is een radicale beperking van de macht van de federale rechtbanken. Niets in de federale wet of de Grondwet rechtvaardigt deze beperking van de rechterlijke macht. Het hof deed geen uitspraak over de grondwettelijkheid van Trumps presidentieel besluit om het geboorterecht te beëindigen, maar het maakte het wel veel moeilijker om een duidelijk ongrondwettelijke handeling te stoppen.
De praktische gevolgen zijn enorm. Dit zou betekenen dat om de grondwettelijkheid van een presidentiële maatregel of federale wet aan te vechten, een aparte rechtszaak moet worden aangespannen in alle 94 federale districten. Dit betekent dat de wetgeving vaak verschilt, afhankelijk van waar iemand woont. Verbazingwekkend genoeg zou dit kunnen betekenen dat er twee mensen in identieke omstandigheden in verschillende federale districten geboren kunnen worden, waarvan de een burger zou zijn en de ander niet. Dit slaat nergens op.
Het zou betekenen dat de president een ongrondwettelijke handeling kan verrichten en, zelfs nadat de rechtbanken deze in sommige plaatsen hebben vernietigd, deze elders kan voortzetten totdat alle federale districten en alle federale hoven van beroep deze ongeldig hebben verklaard. Sterker nog, het hof stelde dat een federale rechtbank alleen rechtsmiddelen kan toekennen aan de genoemde eiser, wat betekent dat in het kader van het geboorterechtburgerschap elke ouder die getroffen wordt door het uitvoerend bevel inzake het geboorterechtburgerschap afzonderlijk een rechtszaak moet aanspannen. Nooit eerder heeft het Hooggerechtshof dergelijke beperkingen opgelegd aan de mogelijkheid van rechtbanken om rechtsmiddelen te verlenen tegen ongrondwettelijke handelingen.
Het hof houdt de mogelijkheid open van collectieve rechtszaken als een manier om dit te omzeilen. Maar de vereisten voor collectieve rechtszaken zijn vaak omslachtig, en het Hooggerechtshof heeft het consequent veel moeilijker gemaakt om dergelijke rechtszaken aan te spannen.
Rechter Sonia Sotomayor verwoordde in een krachtige afwijkende mening wat dit betekent. Ze schreef: "Geen enkel recht is veilig in het nieuwe rechtsstelsel dat het Hof creëert. Vandaag vormt de bedreiging het geboorterecht. Morgen kan een andere regering proberen vuurwapens in beslag te nemen van wetgetrouwe burgers of mensen van bepaalde geloofsrichtingen te verbieden om samen te komen voor een eredienst. De meerderheid is van mening dat, zonder omslachtige collectieve rechtszaken, rechtbanken zelfs dergelijk duidelijk onwettig beleid niet volledig kunnen verbieden, tenzij dit noodzakelijk is om de formele partijen volledige bescherming te bieden. Die uitspraak geeft grondwettelijke waarborgen alleen in naam betekenis voor personen die geen partij zijn in een rechtszaak. Omdat ik niet medeplichtig wil zijn aan zo'n ernstige aanval op ons rechtssysteem, ben ik het hier niet mee eens."
Laat er geen twijfel over bestaan wat dit betekent: het Hooggerechtshof heeft de macht van de federale rechtbanken aanzienlijk ingeperkt. En dat in een tijd waarin de federale rechterlijke macht wellicht onze enige beschermingslinie is voor de Grondwet en de democratie. Zoals rechter Ketanji Brown Jackson in haar afwijkende mening uitlegde: "De beslissing van het Hof om de uitvoerende macht toe te staan de Grondwet te schenden met betrekking tot iedereen die nog geen rechtszaak heeft aangespannen, vormt een existentiële bedreiging voor de rechtsstaat." Het is een verbijsterende en tragische beperking van de macht van de rechtbanken om de Grondwet te handhaven.
Erwin Chemerinsky
De auteur is decaan van de UC Berkeley Law School in de Verenigde Staten. Deze tekst verscheen in de Los Angeles Times van 27 juni 2025. We kregen toestemming van de auteur om het te publiceren.
