Een boodschap van hoop uit Nederland – Lawrence Vanhove
Geert Wilders trok naar de kiezer om een duidelijk mandaat te krijgen om harder dan ooit te zijn op vlak van migratie, met zijn tienpuntenplan. Hij kreeg nul op het rekest met een verlies van elf zetels. De Nederlanders zijn de polarisering beu, en kiezen voor een constructieve blik op de samenleving. Maar liefst 48 van de 150 zetels van de Tweede Kamer zouden in liberale handen komen. Wie had dat een jaar geleden durven voorspellen? In een eerste analyse wil ik ingaan op het liberale gehalte van deze beide partijen. Zijn ze een voorbeeld van hoe het Vlaamse liberalisme zich kan heruitvinden?
VVD noch D66
De VVD maakte eind 2023, bij monde van haar lijsttrekster Dilan Yeşilgöz, de kapitale fout om de deur open te zetten voor extreemrechts. Ze bracht toen op vlak van migratie een lightversie van het extreemrechtse programma van de PVV. Daarop kapitaliseerde Wilders: als mensen de keuze hebben tussen een kopie en the real deal, dan kiezen ze voor dat laatste. Wilders Milders weet u nog? Een kapitale fout die N-VA bijna dreigde te herhalen in 2024 door te lonken naar Vlaams Belang, maar tijdig door Bart De Wever werd ingezien en in de kiem gesmoord. Door ditmaal de deur te sluiten en het over een andere boeg te gooien, verkleinde de VVD de kans op deelname van PVV aan de regering en verzwakte zo radicaal rechts. Met het programma in 2025 ging de VVD weg van het ‘logisch liberalisme’ van Klaas Dijkhoff – kortweg een niet-ideologische pragmatiek – en kwam terug naar een authentieker liberaal discours, weg van de managementcultus van Mark Rutte.
D66 heeft, naast een uitstekende track-record op vlak van het beschermen van de liberale democratie, een sterke focus op gelijke kansen. En inderdaad: de liberale filosofie biedt effectief een gelijke startkans aan ieder kind en elke nieuwkomer. Maar D66’s startkansen lezen – in tegenstelling tot hoe ze het zelf presenteren – te weinig als een verhaal van startkansen, en te veel als gelijkheid in de uitkomst. Een échte liberale partij laat ruimte aan mensen om zichzelf te ontwikkelen, ongelijkheid in uitkomst is legitiem als de hele samenleving als geheel daar beter van wordt. Een samenleving die ruimte biedt voor individuele ontplooiing. Economisch is de overheid voor D66 een actieve actor, die zelf middelen inzet voor bijvoorbeeld de aanbouw van woningen. De markt wordt bij hen te veel verstikt, hun mensbeeld een slag te maakbaar. Paternalisme is nooit veraf, met onder meer het ‘digitale kinderwetje’: een smartphoneverbod onder de 15 jaar. Men wil ook te veel met overheidsuitgaven sturen, in plaats van in te zetten op een neutraal fiscaal kader. Al zien we in de praktijk wel dat ze deel hebben uitgemaakt van regeringen die fiscaal verantwoordelijk hebben gehandeld.
VVD ziet liberalisme dan weer te veel als nationale rechtsorde, een gemeenschap met plichten tegenover ‘het land’. Er zijn bij hen insiders en buitenstaanders: ‘Onze cultuur beschermen’ heet dat dan. Terwijl vrijheid een universeel principe is, geen privilege van een bepaalde groep in de samenleving. Waar D66 te veel reguleert, wil VVD te veel handhaven. Efficiëntie slaat bij hen te veel op handhaving en orde, eerder dan dat ze de scope van de overheid zo beperkt mogelijk wil houden. Size van de overheid is plots ver weg als het over haar eigen stokpaardjes gaat. Centralisatie van macht die de macht van de staat weer verder doet uitdeinen. Wel is het een partij die economische groei ziet als motor van vooruitgang, met kritiek op bureaucratie en regelzucht.
Een ware liberale partij gaat voor een combinatie van economische én morele vrijheid.
Nederland gidsland?
VVD noch D66 zijn gidspartijen voor een Vlaams-liberale wedergeboorte. Daarvoor is de een te veel ‘law and order’ en nationalistisch, en de ander te dirigistisch en paternalistisch. Een worst of both worlds tussen die twee zou een weinig hoopgevende technocratische bestuursmachine zijn. Maar het samengaan van beiden zou, in het licht van de verkiezingsuitslag dat Nederland weg wil van polarisering en negativiteit, wel eens als uitkomst kunnen hebben dat je de best of both worlds krijgt. Nederland kan zo opnieuw een ethisch vooruitstrevend baken worden. Een land met een gelijke basis qua startkansen voor iedereen, met een overheid die zich niet inmengt met hoe de burger zijn of haar definitie van het goede leven op gaat leggen. Een land van de toekomst, met meer ruimte voor persoonlijke levenskeuzes. Door het doorbreken van het cynisme en gaan voor een positief en open discours.
Als dàt het resultaat zou zijn van het samengaan van de best of both worlds, dan kan dat richting geven van hoe een complexloos liberaal verhaal ook in Vlaanderen kan aanslaan. Een duidelijke stap naar een menselijk liberalisme. We leven op hoop.
Lawrence Vanhove
De auteur is voorzitter van Liberales
