All tagged Verlichting
Wetenschappers hebben in de achttiende eeuw bijgedragen aan een samenleving met minder angst: kometen, donder en bliksem blijken verklaarbaar, vaccinaties helpen bij het terugdringen van besmettelijke ziekten. Gezien de mazelenuitbraak en de teruglopende bereidheid kinderen te laten vaccineren kunnen sommigen van onze tijdgenoten nog wel wat leren van achttiende-eeuwers. Recensie door Rudy Schreijnders.
Wat is humanisme eigenlijk? In ieder geval is het altijd een persoonlijke zaak. Maar laten we, zoals E.M. Forster ons voorhield, vooral op zoek gaan naar wat ons verbindt. Nadenken over menselijk leven zonder bovennatuurlijke verklaringen benadrukt wellicht een van de essenties van het humanisme. Een andere humanistische kerngedachte is dat we de zin van ons leven zoeken in onze relaties en de banden die we hebben met elkaar. Recensie door Enno Nuy.
Dit is een buitengewoon nuttig en belangrijk boek, dat in de academische wereld verplichte kost zou moeten zijn. Maar ook daarbuiten is het van het grootste belang dat we ons allemaal realiseren hoe gevaarlijk die moderne vorm van politieke correctheid is, wokisme leidt uiteindelijk tot totalitair gedachtegoed, een wereld waar de vrijheid van meningsuiting een dode letter is geworden, waar de humor is verdwenen, waar de gedachtepolitie het voor het zeggen heeft. Recensie door Enno Nuy.
Tijd om kleur te bekennen: kiezen sociaaldemocraten en zogenaamde inclusieve nationalisten voor een volksgemeenschap, met als logische consequentie raciaal gebaseerde coherentie; of ziet men in dat de liberale democratie, ondanks alle inherente moeilijkheden, nog steeds moreel superieur is. In elk geval, als liberalen moeten we volop strijden tegen de ideeën van Elchardus, zij aan zij met progressieven en gedegen conservatieven. – Lawrence Vanhove.
Een filosoof die zich onvermoeibaar inzet om kritisch denken te promoten is de Gentse filosoof, vrijdenker, humanist, scepticus, atheïst en liberaal Johan Braeckman. Zijn boek Ezelsoren. Kanttekeningen bij moeilijke kwesties (2022) is een met foto’s van Gwenny Cooman verluchte bundeling van een keuze uit zijn essays voor een breed publiek van de afgelopen 15 jaar. Recensie door Floris van den Berg.
Toen het christendom in de 4de eeuw vaste voet aan de grond kreeg binnen het Romeinse Rijk werden niet alleen ontelbare manuscripten vernietigd maar ook talloze ‘heidense’ tempels, beelden en de befaamde bibliotheek van Alexandrië. De komst van het christendom met haar miskenning van de cultuur van de oude Grieken (met uitzondering van zaken die het christendom inpaste) luidden bovendien het begin in van een eeuwenlange stilstand van natuurkundig onderzoek. Recensie door David Bakker & Fred Neerhoff
Diderot was met zijn werkkracht en zijn ideeën een van de grondleggers van het denken in de moderne tijd. En dat is zowat het uitgangspunt van de begin 2019 verschenen interessante, overzichtelijke en vlot leesbare biografie van de hand van Andrew S. Curran (Wesleyan University, Connectitut, VS). Het boek heeft niet de ambitie veel vernieuwende inzichten op te leveren. Curran heeft zijn werk wel grondig gedaan en de bestaande literatuur en kennis over Diderot in een vlot leesbare synthese gegoten met aandacht voor het biografische en het thematische. Het resultaat is een levensbeschrijving van een fascinerend man met een rijk gevuld leven. Recensie door Peter Laroy
Misschien is de mens net dat ietsje minder maakbaar dan hij van zichzelf zo graag gelooft. Toch lijkt hij zichzelf behoorlijk goed te kunnen inschatten. Hij weet namelijk van zichzelf dat hij best in staat is om, gevoed door wanhoop of verdriet, over te gaan tot daden die hij middels zijn eigen wetten heeft trachten te verhinderen en die hij achteraf onmogelijk nog moreel verantwoord krijgt. Daarvoor dienen de wetten en de rechtspraak en de onafhankelijkheid daarvan.
Othman heeft geen hoge pet op van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) uit 1948. Deze verklaring ademt de geest van het Westerse individualisme. De utopische verwoording werd door de opstellers met de voeten getreden in de koloniale landen waar zij de baas waren. Mensenrechten kunnen echter niet de basis zijn voor maatschappelijke eenheid, omdat ze voorbij gaan aan de identiteit van burgers. Identiteit kan een ‘tikkende tijdbom’ zijn in de samenleving. Recensie door Jart Voortman.
Onlangs gingen de Nederlander Sid Lukkassen en de Vlaming Maarten Boudry met elkaar in debat over de toekomst van ons Avondland. Hieruit bleek een fundamenteel verschillende kijk op de huidige politieke, economische en maatschappelijke ontwikkelingen, een eerder pessimistische visie als een hedendaagse versie van Oswald Spenglers Ondergang van het Avondland enerzijds, en een eerder optimistische visie aansluitend op Karl Poppers geloof in de veerkracht van de liberale democratie en de open samenleving. Beide jonge intellectuelen besloten daarop om deze visies kritisch tegen het daglicht te houden. Het resultaat is geen klassiek woordenspel tussen links en rechts, maar een diepgaande filosofische analyse van de huidige tijdsgeest, een botsing tussen conservatisme en progressisme, een intellectueel debat op het scherp van de snee over het belang van tradities en de noodzaak tot verandering. Deel II.
Revolutionaire ideeën is een ongemeen rijk boek – Israel behandelt onder meer nog de roep om de emancipatie van de zwarten en van de vrouwen, de vernieuwingen in het onderwijs en de wetenschap, de strijd tussen atheïsten en gelovigen, de talloze volksopstanden (vaak aangevoerd door vrouwen), de emancipatie van de Joden, de verspreiding van de universele egalitaristische ideeën via oorlogen in Europa, etc. Voor wie een scherp beeld van de Franse Revolutie wil krijgen is dit echt een must read. Recensie door Leo De Haes.
Rasmussen focust op de Verlichting en de troeven en tekortkomingen van de liberale democratie en het marktkapitalisme. Eerder verscheen van hem The Pragmatic Enlightenment: Recovering the Liberalism of Hume, Smith, Montesquieu, and Voltaire. Met The Infidel and the Professor: David Hume, Adam Smith, and the Friendship That Shaped Modern Thought publiceerde hij een ode aan de vriendschap tussen twee unieke liberale verlichtingsdenkers uit de 18de eeuw. Recensie door Maarten De Bousser.
De postmodernisten hebben een vorm van vandalisme gepleegd op de kernbegrippen van de wetenschap en de verlichting – objectiviteit, representatie, gedeelde werkelijkheid, en bovenal ‘waarheid’. Dat leidt tot een vorm van schadelijk relativisme die helaas nog steeds erg invloedrijk is in bepaalde delen van de academische wereld. Wat ook klopt, is dat postmodernisme vooral door linkse denkers werd ontwikkeld en omarmd. Het postmodernisme draagt een emancipatorische belofte in zich, die links aanspreekt.
Nu religieus fanatisme en wereldlijk populisme elkaar naar de keel grijpen, is het nuttig om terug te blikken naar de bron van ons democratisch denken. Neem alleen al de figuur van Montesquieu die met zijn scheiding der machten de basis legde voor onze huidige rechtsstaat. Veenbaas situeert de Verlichting echter al veel vroeger, namelijk bij Spinoza, en terecht. Sommigen beschouwen hem zelfs als de stamvader van de Verlichting. Hij verdedigde al in 1670 de vrijheid van denken en de gewetensvrijheid. Recensie door Mathias De Clercq.
Hoe prikkelend kan een boektitel zijn. Volgens de gangbare mening sporen islam en Verlichting niet, sterker, ze kunnen volgens hardliners zelfs niet samengaan. Hoe dan ook, de moslimwereld heeft geen reformatie en Verlichting gekend, ook die waarheid blijft na lezing van het boek pal overeind. Wat de Britse Midden-Oostenkenner Christopher de Bellaigue eigenlijk bedoelt, wordt beter uitgedrukt in de ondertitel van zijn boek: De ontmoeting tussen de Oriënt en het Westen in de Moderne Tijd. Recensie door Leo de Haes.
We leven langer, we kunnen ziektes beter bestrijden, we hebben tal van mogelijkheden tot ontspanning. In materieel opzicht hebben we in het Westen nog nooit zo goed gehad. Maar zijn we gelukkiger geworden? Darrin McMahon verwijst naar studies dat mensen in armoede een lager niveau van subjectief welzijn kennen. Het is het sterkste argument tegen diegenen die pleiten naar vroeger, naar ‘de tijd van toen’ die ze romantiseren als een wereld van groen en vrede. Recensie door Dirk Verhofstadt.
In brede kringen wordt aangenomen dat het atheïsme een product is van de Verlichting die vanaf de 17de en nog meer in de 18de eeuw doorbrak in Europa. Doorgaans verwijst men naar denkers als Spinoza, Baron d’Holbach, Denis Diderot en Claude Helvétius. Het atheïsme is echter al veel ouder. De overtuiging van mensen dat er geen goden of bovennatuurlijke machten bestaan, situeert zich al in de klassieke oudheid. Het begrip atheïsme heeft trouwens een Griekse herkomst. Recensie door Dirk Verhofstadt.
De 18de eeuw was waarschijnlijk de meest revolutionaire. Koning en kerk hadden de macht nog steeds in handen maar de eerste haarden van verzet tegen het absolutisme werden zichtbaar en zouden een bijzondere invloed hebben op de maatschappelijke gebeurtenissen enkele decennia later zoals de Franse Revolutie en de Amerikaanse Onafhankelijkheidstrijd. De kerken, hierin gesteund door de vorsten, behielden nog steeds hun greep op de moraal en het gedrag van de mensen maar toen kwam van het atheïsme. Recensie door Dirk Verhofstadt.
Over het leven, het werk en de ontdekkingen van Jan Ingenhousz schreef de bioloog Geert Magiels eerst een proefschrift en later een boek onder de titel Van zonlicht naar inzicht. Hoe Jan Ingenhousz het geheim van het bladgroen ontdekte. Ingenhousz was een polyglot die les volgde in Leiden, Parijs en Edinburgh, de Schotse hoofdstad die in de 18de eeuw het centrum van de Schotse Verlichting was. Zijn eerste aandacht ging naar de bestrijding van de pokken een levensbedreigende virusziekte die de mensheid eeuwenlang heeft geteisterd
Over de nefaste aspecten van de moderniteit verschenen al veel boeken waarbij men inging op oorzaken van onze culturele neergang zoals het liberale kapitalisme, het consumentisme, de globalisering en het postmodernisme. In De teloorgang van de westerse cultuur gaat de socioloog John Carroll veel verder. Hij beweert dat het humanisme, dat algemeen beschouwd wordt als de motor achter de gigantische vooruitgang in de menselijke geschiedenis, dé verwoestende factor op onze westerse cultuur is geweest. Recensie door Dirk Verhofstadt.
