Het was niet (alleen) woke dat Trump grootmaakte – Patrick Loobuyck
Het is een hardnekkig riedeltje in het anti-woke kamp: Trump is er gekomen door woke. Met name de “woke-universiteiten” zouden boter op hun hoofd hebben. Ik zie Bart De Wever, Mia Doornaert, Mark Elchardus en Maarten Boudry instemmend knikken, en ook Alain Van Hiel zei dit weekend in De Morgen dat hij denkt dat “veel Amerikanen genoeg hadden van het wokisme”. Het past in een comfortabel schema: als woke niet zo ver was doorgeschoten, dan was Trump niet verkozen geraakt, en dan zouden universiteiten vandaag niet zo onder vuur liggen.
Populistische ideologie
Natuurlijk zijn er woke-uitwassen. Morele veroordeling, intolerantie voor afwijkende stemmen en een verstikkende identitaire orthodoxie komen voor. Dat soort ontsporingen voedt polarisatie en levert dankbaar materiaal voor wie een vijandbeeld zoekt. Maar wie daaruit afleidt dat woke de oorzaak is van Trump of van de huidige aanvallen op universiteiten, ziet maar een deel van het verhaal.
Het trumpisme en het wantrouwen tegenover academici en experten hebben diepere wortels. Woke is een vage en rekbare term die vooral fungeert als symbool. Ze legitimeert de aanval op universiteiten, maar de basis ligt elders: in de ideologie van het rechts-populisme dat zich wereldwijd toont: in de VS, Hongarije, Brazilië, Italië, Frankrijk, Nederland en bij ons.
““Woke is een vage en rekbare term die vooral fungeert als symbool.””
Die stroming draait rond een simpele tegenstelling: het “echte volk” versus een wereldvreemde, corrupte elite. Journalisten, linkse politici, rechters, wetenschappers en academici horen in dat vijandbeeld thuis. Wie niet bevestigt wat men wil horen, wordt gewantrouwd of als medeplichtig afgeschilderd.
Rechts-populistische politici neigen ook naar autoritair leiderschap en zoeken daarom vaak rechtstreeks contact met hun achterban via sociale media, zonder tussenkomst van onafhankelijke media. Dat stelt hen in staat om eigen narratieven en fake news te verspreiden. Journalisten, experts of academici die dat in vraag stellen, worden meteen als verdacht of elitair bestempeld. Trump is het schoolvoorbeeld, maar het patroon is elders ook herkenbaar.
Woke als lokaas
Dat anti-intellectualisme is niet ontstaan met woke. Tijdens de Brexit-campagne – nog vóór het woord een scheldbegrip werd – verklaarde Michael Gove dat “mensen genoeg hebben van experts”. Ook tijdens de coronacrisis en het klimaatdebat werden experts systematisch verdacht gemaakt. Wetenschappelijke consensus wordt afgedaan als elite-opvatting die het gewone volk beperkingen oplegt. Marc Van Ranst moest zelfs naar een safehouse, niet omdat hij “te woke” zou zijn, maar omdat hij stond voor kennis die inging tegen het buikgevoel van sommigen.
Woke biedt een handig frame: alles wat gelinkt is aan universiteiten, diversiteit, genderstudies of antiracisme kan eronder worden geschoven. Het is niet (alleen) woke dat Trump grootmaakte, maar een electorale strategie van vijandbeelden tegen academische instellingen en media. In een breder cultuurgevecht dient woke als retorisch lokaas om te legitimeren wat men sowieso wil doen. Wie alles reduceert tot “pro” of “anti” woke, versterkt juist de polarisatie die men zegt te willen bestrijden, omdat zo een wij-zij-logica nuance wegdrukt en open debat onmogelijk maakt.
Gevaar voor democratie
Populisme en post-truth-retoriek zijn elk afzonderlijk al een bedreiging voor democratie, maar het gevaar neemt toe nu ze elkaar gevonden hebben en versterken. De aanval op kennis, instellingen en pluraliteit is geen cultureel accident; het is een strategie die profiteert van symbolen als woke om het wantrouwen te voeden.
““Het ontmantelen van vertrouwen in wetenschap, media en instellingen is geen ongeluk, maar een bewuste politieke strategie.””
De kernvraag gaat daarom minder over woke, en meer over hoe we omgaan met kennis, democratische instellingen en pluraliteit. Wie democratie en academische vrijheid wil beschermen, moet voorbij het gemakkelijke etiket kijken. Het ontmantelen van vertrouwen in wetenschap, media en instellingen is geen ongeluk, maar een bewuste politieke strategie die ons allen zorgen moet baren. Uiteindelijk vraagt het verdedigen van de democratie tegen post-truth-populisme om hernieuwd vertrouwen in onze instellingen, in kennis en in de mogelijkheid tot redelijke discussie.
Patrick Loobuyck
De auteur is politiek filosoof aan de Universiteit Antwerpen en de Universiteit Gent. Hij is auteur van In de ban van Wij en Zij. Pleidooi voor combinatiedenken (Pelckmans 2025).
