Travelers in the Third Reich: The Rise of Fascism: 1919–1945 – Julia Boyd
Als je geïnteresseerd bent in de geschiedenis van Weimar en het Derde Rijk, en geniet van geschiedenissen met een blik van onderuit – hoe gewone mensen het beleven – of als je van reisverhalen houdt, dan zit je met dit uiterst boeiende boek helemaal goed. Julia Boyd verweeft verhalen en anekdotes zo vakkundig en vloeiend dat het lezen van haar verslag je ogenschijnlijk geen enkele moeite kost. Het is alsof je met een goede verhalenverteller aan tafel zit. We weten waar dit verhaal uiteindelijk zal eindigen, maar de verhalen die ze vertelt, lijken zo fris omdat ze geschreven zijn vanuit het perspectief van de reizigers in hun tijd, niet "met de helderheid van de naoorlogse terugblik".
De meeste reizigers die Boyd beschrijft, vallen over het algemeen in drie categorieën: zij die "al besloten hadden tot welk kamp ze behoorden", zij die naïef of opzettelijk onwetend waren "omdat het Duitse culturele erfgoed simpelweg te kostbaar was om op te geven voor politiek, hoe onaangenaam die politiek ook mocht zijn", en zij die gewoonweg verward en verbijsterd waren door wat ze meemaakten en zagen. Ik vond het ook mooi dat Boyd er niet voor terugdeinsde om veroordelend te zijn wanneer dat gepast was, zoals in haar opmerking: "De historicus Sir Arthur Bryant was een andere opmerkelijke buitenlander wiens welwillende kijk op de nazi's langer standhield dan fatsoenlijk was."
Boyd is Brits, dus soms voelt dit boek Anglocentrisch aan, maar dat is geen kritiek. Haar bloemlezing benadrukt de nabijheid tussen Groot-Brittannië en Duitsland en het relatieve gemak waarmee mensen uit de middenklasse in de jaren twintig en dertig nog konden reizen. Veel hedendaagse lezers zouden geschokt kunnen zijn door het aantal prominente Britse burgers dat niet alleen sympathiek stond tegenover het naziregime, maar het ook actief steunde, zelfs tot aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. Vaak werden hun opvattingen beïnvloed door latent tot enthousiast antisemitisme en/of anticommunisme. De laatste hoofdstukken over de oorlogstijd gingen minder over reizigers dan over mensen die in Duitse families waren getrouwd, Chinese studenten die er vastzaten, of ware gelovigen die er koste wat kost wilden blijven.
Ik wil liever niet te veel vertellen buiten deze fragmenten, omdat dat Boyds werk onrecht zou aandoen. En hoe deprimerend of verbijsterend sommige verhalen ook zijn, het is echt de moeite waard om de pagina te lezen over de avonturen van de Britse vrijgezelle zussen Ida en Louise Cook om er de kostbaarheden van Joden te redden. Het maakte me vrolijk en bracht een glimlach op mijn gezicht. Misschien waag ik wel een poging om het scenario te schrijven van wat een fantastische film zou worden.
Het andere onontkoombare aspect van dit boek is dat ik, als Amerikaan die leeft in een periode waarin neofascisme veel delen van mijn land in zijn greep heeft (en misschien voelen Britten die zich verzetten tegen de Brexit of Israëliërs die geschokt zijn door Netanyahu hetzelfde), dit niet kan lezen zonder het aan de gebeurtenissen van onze tijd te linken. Keer op keer las ik passages die griezelig eigentijds leken. Het gevoel dat de geschiedenis zich herhaalde, verliet me niet tijdens het lezen. Ik kan me gemakkelijk voorstellen dat een Studs Terkel van deze tijd ooit Travelers in the Age of Trump zou schrijven. En ik denk dat lezers van dat boek wellicht dezelfde gevoelens en opvattingen hebben als ik toen ik Travelers in the Third Reich las.
Boyds schrijfstijl heeft niet de intellectuele kracht van een Hannah Arendt. Maar het zorgt zeker voor de nodige momenten van reflectie en overpeinzing. Man, dit is echt een verdomd goed boek!
Recensie door Gregg Brozeit
Julia Boyd, Travelers in the Third Reich: The Rise of Fascism: 1919–1945, Elliott & Thompson Limited, 2018
Deze tekst verscheen eerst op Goodreads en publiceren we met toestemming van de auteur.
