Dagboek 1933. Het gevaar van extreemrechts – Dirk Verhofstadt
Sinterklaas bracht dit jaar op 6 december niet alleen snoep en speelgoed voor de kinderen waarvan de ouders het kunnen betalen. De Sint bracht ook het jongste boek van Dirk Verhofstadt. In 2022 verscheen zijn Dagboek 1933. Het gevaar van extreemrechts waarin de auteur minutieus de gebeurtenissen in Duitsland in 1933, met het aan de macht komen van Adolf Hitler, reconstrueerde. De auteur legde 34 keer de link naar de wereld anno 2022: het salonfähig maken van extreemrechts nu, het autoritarisme in een aantal landen, het begrip ‘omvolking’ dat weer in zwang is,… De geactualiseerde versie die op 6 december 2025 voorgesteld werd, is een pak dikker geworden door Donald Trump II en andere gebeurtenissen op amper drie jaar tijd. Van 406 naar 532 bladzijden, van 823 voetnoten naar 1377 voetnoten, en van 34 linken tussen 1933 en 2022 naar 36 linken tussen 1933 en 2025.
In onze recensie in 2022 legden wij vooral de nadruk op wat er in 1933 in Duitsland gebeurde met het aan de macht komen van Adolf Hitler. Nu zullen we het vooral hebben over de kwalijke evolutie tussen 2022 en 2025. Dirk Verhofstadt zag drie jaar geleden parallellen tussen Duitsland in 1933 en 1. het salonfähig maken van extreem rechts nu, 2. autoritarisme, 3. ‘omvolking’, 4. interne tegenspraak, 5. homohaat, 6. het ondermijnen van de democratie, 7. anti-establishment uitspraken, 8. verbaal geweld, 9. dehumanisering, 10. verklikken, 11. knokploegen, 12. ‘gezond volksgevoel’, 13. ‘leugenpers’, 14. abortusverbod, 15. biologisch racisme, 16. extreemrechts geweld, 17. het begrip volksgemeenschap, 18. afstamming, 19. Hitlergroet, 20. zondebokken, 21. nazitaal, 22. propaganda, 23. ‘volksverraders’, 24. nostalgie, 25. deportatie, 26. ‘eigen volk eerst’, 27. antikosmopolitisme, 28. ‘ontaarde kunst’, 29. antisemitisch vandalisme, 30. martelaren, 31. Hitleradoratie, 32. nataliteit, 33. leugens, en 34. kritiek op rechters. Daar zijn twee parallellen bijgekomen: de steun van de grootindustrie en bankiers, en anti-intellectualisme.
Bij de inauguratie van Donald Trump in januari 2025 viel de aanwezigheid op van Elon Musk (Tesla, SpaceX, Starlink,…), Jeff Bezos (Amazon), Mark Zuckerberg (Meta, Facebook,…), Tim Cook (Apple), Sundar Pichai en Sergey Brin (Google,…), Sam Altman (Open AI), Shou Zi Chew (TikTok), Satya Nadella (Microsoft), Dara Khosrowshahi (Uber) en ander superrijk volk. Uiteraard verwachten zij tegenprestaties voor de miljoenen dollars waarmee ze Donald Trump steunden. Stephen Allen Schwarzman (exploitatie van fossiele brandstoffen, ontbossing Amazone-regenwoud) werd op zijn wenken bediend met Trumps uitspraak “We will drill, baby, drill” op dag 1 en het uit het klimaatakkoord van Parijs stappen op dag 2 van Trumps nieuwe termijn als Amerikaans president. Miljardair en fondsenwerver voor Donald Trump Howard Lutnick (actief in de financiële dienstverlening) werd minister van Handel, de echtgenote van miljardair Vince McMahon (World Wrestling Entertainment, wereldwijd het grootste bedrijf in het organiseren van worstelwedstrijden) werd benoemd tot minister van Onderwijs.
Uiteraard roept dit herinneringen op aan hoe grootindustriëlen Adolf Hitler steunden (Krupp, BMW, Porsche, Volkswagen, Daimler Benz, Opel, IG-Farben, Bayer, Henkel, Siemens, Continental, Hugo Boss, Dr. Oetker en anderen) en de grootindustriëlen in ruil enorme winsten konden maken door het inzetten van dwangarbeiders en/of voordelige verkoopcontracten.
Hitler wantrouwde academici, filosofen en andere intellectuelen die kritisch konden denken en er visies op nahielden die afweken van zijn autoritaire opvattingen. Zij stonden volgens hem als een ‘wereldvreemde elite’ te ver af van het volk. Daarom verkoos hij volgzame en loyale aanhangers. Hij maakte duidelijk dat het onderwijs niet tot doel had om jongeren tot intellectuelen op te leiden, maar om ze zowel fysiek als karakterieel in staat te stellen om de nazi-ideologie uit te voeren. Om dat te bereiken werden meteen na Hitlers machtsovername Duitse scholen en universiteiten gezuiverd door talloze linkse en Joodse onderwijzers, hoogleraren en rectoren te ontslaan en te vervangen door NSDAP-leden en andere politiek betrouwbare aanhangers.
Eenzelfde vorm van anti-intellectualisme zien we in de Verenigde Staten. Trumps ontkenning van de klimaatopwarming heeft onder andere tot gevolg dat 51 % van de Amerikanen argwaan heeft gekregen jegens groepen en personen die acties eisen ten gunste van het klimaat. Een tweede voorbeeld is Trumps beschimpen van immunoloog dr. Anthony Fauci, het stopzetten van de financiering van gezondheidsinstellingen en de benoeming van antivaxxer Robert Kennedy als minister van Volksgezondheid. Een derde voorbeeld is de stopzetting van de financiering van hogescholen en universiteiten waar studenten protesteren tegen de bombardementen op de bevolking in Gaza. Ook buiten de Verenigde Staten krijgt het anti-intellectualisme voet aan de grond (Rusland, Hongarije, Turkije, India,…).
Het salonfähig maken van extreemrechts zagen we onder andere in Nederland waar de klassiek-liberale Dilan Yeşilgöz (VVD) de deur openzette voor regeringsdeelname van Geert Wilders’ PVV. De homohaat zien we onder andere in Italië waar de Senaat stemde tegen het strafbaar maken van discriminatie van LGBTQ-mensen. Inzake het ondermijnen van de democratie geeft Dirk Verhofstadt tal van voorbeelden uit de Verenigde Staten, Hongarije, Duitsland met de Alternative für Deutschland (AfD),… maar hij rept eerst niet over België waar de staatssecretarissen voor asiel en migratie Nicole de Moor (CD&V) en Anneleen van Bossuyt (N-VA) stelselmatig uitspraken van rechtbanken over de opvang van asielzoekers naast zich neerleggen. De Moor en Van Bossuyt zijn dan wel geen extreemrechtse politici, maar hun negeren van uitspraken van rechtbanken is even kwalijk.
In het nawoord bij zijn boek verwijst Verhofstadt, die van liberale huize is, wél naar de dwangsommen die Anneleen van Bossuyt negeert in een paragraaf die begint met: “De Vlaamse socialisten die meestappen in een asiel- en migratiebeleid van de nationalistische minister Anneleen van Bossuyt (N-VA), die de mensenrechten en het VN-Vluchtelingenverdrag van Genève met de voeten treedt.” Hetzelfde geldt echter ook voor de liberalen die het negeren van dwangsommen door Nicole de Moor voor het niet opvangen van asielzoekers evengoed lieten gebeuren in de Vivaldi-regering.
Het sentiment tegen het establishment zien we ook bij ons waar Vlaams Belang-strateeg Tom Vandendriessche spreekt over “de politieke elite die het volk heeft bedrogen” en aanstuurt op een “revolte tegen de globalistische elite”. Een “radicaal-rechtse Vlaamse elite” zou de macht in handen moeten nemen. Toch weer een “elite”. Indrukwekkend is Dirk Verhofstadts lijst van extreemrechtse politiek geïnspireerde moordenaars. Er waren niet enkel Anders Behring Breivik (Noorwegen, 2011) en Brenton Tarrant (Nieuw-Zeeland, 2019).
Inzake Hitlergroeten vermeldt de auteur ook de alternatieve Kühnen-groet, maar heeft hij blijkbaar gemist dat in 2022 een Antwerpenaar veroordeeld werd voor zijn Kühnen-groet(en), en dat anderzijds door Justitie niet opgetreden werd tegen de vele Club Brugge-supporters die de Kühnen-groet maakten bij een voetbalwedstrijd tegen Standard Luik in 2024. Over de Antwerpse gedeputeerde Luk Lemmens (N-VA) schrijft Dirk Verhofstadt dat Lemmens “bestuurslid van de extreemrechtse IJzerwake” is. Dat is niet meer zo. Wél is Luk Lemmens de regisseur van de IJzerwake in 2004 met de reuzegrote portretten van de collaborateurs Staf De Clercq en Irma Laplasse en liet hij de portretten van de internationaal gerenommeerde fotograaf Mous Lamrabat weghalen uit de trappenhal van de Arenbergschouwburg om ze te vervangen door klassieke schilderijen uit de negentiende eeuw. Het ene portret is Luk Lemmens dierbaarder dan een ander.
De detailkritiek over de Vivaldi-regering, de Kühnen-groet en Luk Lemmens belet niet dat Dagboek 1933 het beste boek is dat Sinterklaas ons had kunnen brengen. Maar je kan het boek ook nog vragen aan de Kerstman. Dagboek 1933 is een stevig boek. Niet allen door de omvang, ook door de inhoud. De concurrentie voor beste non-fiction boek in 2025 is scherp. Naast Onvoltooid Verleden. Spanje onder en na Franco van Vincent Scheltiens Ortigosa moet de geactualiseerde versie van Dagboek 1933. Het gevaar van extreemrechts van Dirk Verhofstadt zeker tot de genomineerden behoren.
Recensie door Antifascista Siempre
Dirk Verhofstadt, Dagboek 1933. Het gevaar van extreemrechts, Houtekiet, 532 blzn., 29,99 euro. Eerder publiceerde Dirk Verhofstadt onder andere, samen met Henri Heimans, KZ-syndroom. Een litteken dat nooit verdwijnt.
Deze recensie verscheen eerst op Antifascista Siempre, zie https://affverzet.wordpress.com/
