Trump is niet onze bondgenoot en zal dat ook nooit worden – Guy Verhofstadt ea.

De Europese Unie lijkt gevaarlijk gefragmenteerd en zwak te staan, door zowel interne verdeeldheid als externe vijandige krachten. Met slechts 5 procent van de wereldbevolking en een groeiende economische kloof met andere grootmachten staat Europa niet alleen tegenover een wereld van continentale imperia, van Vladimir Poetins Rusland tot Donald Trumps Verenigde Staten en Xi Jinpings China, maar loopt het ook een reëel risico een vazal van Amerika te worden.

Dat is duidelijk geworden na de eenzijdige concessies die aan Trump zijn gedaan op het gebied van defensie-uitgaven en handel, en na de acceptatie van een ondergeschikte rol in de omgang met de oorlog in Oekraïne. Bovendien is de rol van de EU in conflicten buiten onze grenzen grotendeels irrelevant, van Gaza tot Nagorno-Karabach, hetzij door een gebrek aan geloofwaardige internationale status, hetzij door een gebrek aan eenheid.

Binnen de EU heeft de tweede Commissie-Von der Leyen, paradoxaal genoeg, stappen gezet om elementen van de Green Deal – het vlaggenschipproject van de eerste Commissie – terug te schroeven. Dat gebeurt alsof de urgentie van klimaatverandering niet is toegenomen.

Daarnaast presenteerde ze een teleurstellend Meerjarig Financieel Kader, zonder significante verhogingen, waarbij het cohesiebeleid deels werd opgeofferd om nieuwe prioriteiten, zoals defensie en onderzoek, te financieren.

Ondertussen is de eurosceptische en eurofobe populistische extreemrechtse beweging, vrienden van Poetin en Trump, nog nooit zo sterk geweest in de lidstaten en de EU-instellingen.

Puur transactioneel

De huidige EU-leiders lijden onder een gebrek aan langetermijnvisie, leiderschap, eenheid en institutionele capaciteit. Voorlopig lijkt een onwaarschijnlijke alliantie van Trump-sympathisanten en nostalgische atlantici de Europese Raad en de Commissie te domineren. De tot nu toe overheersende lijn bestaat erin de Amerikaanse president te vleien en te paaien, in de hoop de schade te beperken, terwijl we daarmee juist onze politieke, strategische en zelfs economische afhankelijkheid van Washington vergroten.

De strategie werkt nauwelijks, want voor Trump binden contracten alleen de andere partij, nooit hemzelf. Instemmen met het uitgeven van 5 procent van het bbp aan defensie en het kopen van meer Amerikaanse wapens en aardgas heeft zijn inzet voor collectieve veiligheid niet vergroot, noch strafheffingen voorkomen, noch de steun aan Oekraïne versterkt.

Het is grotendeels een puur transactionele aangelegenheid geworden, gebaseerd op het bevorderen van Amerikaanse economische belangen – van mijnbouwcontracten tot wapenverkopen – en op toeval. Paradoxaal genoeg verhindert het gebrek aan serieus engagement van Poetin om een onderhandelde regeling te starten Trumps poging om een deal op Moskous voorwaarden af te leveren.

Het zou inmiddels duidelijk moeten zijn dat Trump niet onze bondgenoot is en dat ook nooit zal worden. Trumps Amerika vormt een enorme geopolitieke, economische en culturele schok voor Europa.

Vetocratie

Toch is het niet onvermijdelijk om een Amerikaans protectoraat te worden. Er bestaat een alternatief pad, mede gezien de algemene verontwaardiging in de publieke opinie over de concessies en vernederingen die we meemaken.

Het versterken van een pro-Europese meerderheid in de drie instellingen, en met name in het Europees Parlement, zou de koers kunnen veranderen: weg van vazallisering naar de zelfbeschikking over ons lot.

Het Parlement heeft de constitutionele rol om de Commissie te controleren en een nieuwe koers te eisen, aangezien het de macht heeft haar weg te stemmen. Om te beginnen heeft het de bevoegdheid om de verlaging van de tarieven op Amerikaanse producten te blokkeren – een maatregel die zeker populair zou zijn bij de kiezers. Het zou die moeten gebruiken en zo laten zien dat Europa in staat is zich tegen chantage te verzetten.

Bovendien moeten we onze politieke unie versterken, om de vetocratie te overwinnen die Viktor Orbán in staat stelt de militaire hulp van de EU aan Oekraïne te blokkeren en ons eigen defensiesysteem opbouwen. Een systeem dat niet afhankelijk is van de VS en dat angst kan inboezemen in het Kremlin.

Ook deze beslissingen zouden populair zijn bij de meeste EU-burgers. Zoals Mario Draghi zei, zullen we geen geopolitieke macht zijn louter door onze concurrentiekracht en interne markt te herlanceren. We moeten een federale unie worden die niet wordt beperkt door unanimiteitsvereisten of door een gebrek aan bevoegdheden in buitenlands en veiligheidsbeleid.

Coalition of the willing

Leidende lidstaten zouden het initiatief moeten nemen om onmiddellijk een proces te starten om de gemeenschappelijke defensieclausule te activeren en de verdragen te hervormen, in alliantie met het Parlement, dat de begrotingsmacht heeft. Anders zou een coalition of the willing een nieuwe Europese defensiegemeenschap moeten lanceren met een parlementaire en fiscale dimensie, open voor alle lidstaten die willen deelnemen.

Als we wachten op de volgende crisis om moeilijke beslissingen te improviseren, loopt Europa het risico als politiek project te sterven.

Guy Verhofstadt, Josep Borell Fontelles, Domènec Ruiz Devesa

Guy Verhofstadt is oud-premier en voorzitter van de Europese Beweging Internationaal, Josep Borrell Fontelles gewezen hoge vertegenwoordiger voor de EU voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid, en Domènec Ruiz Devesa voormalig Europarlementslid en voorzitter van de Unie van Europese Federalisten.