Pleidooi voor echte herbronning, geen façadepolitiek – Ivan Vandermeersch
In mijn leven heb ik mei ’68 meegemaakt, de val van de Muur in 1989, het stemrecht op achttienjarige leeftijd, de legalisering van abortus en euthanasie, de afschaffing van de dienstplicht, het homohuwelijk, en de vreedzame uitbreiding van de Europese Unie tot ver over het IJzeren Gordijn. Stuk voor stuk mijlpalen op weg naar meer vrijheid en welvaart, verworven met overtuiging, moed en volharding. Vrijheid komt te voet – traag, aarzelend, vaak tegen de stroom in. Maar ze gaat te paard. En vandaag is dat paard, aan de andere kant van de oceaan, volledig op hol geslagen. De democratie wordt er uitgehold, instituties veracht, leugens verheven tot stijlfiguur. En vergis u niet: de echo's daarvan klinken ook hier. Wie denkt dat het ons niet zal raken, heeft niets geleerd van de geschiedenis.
Naar aanleiding van de Staten-Generaal van het LVV op 13 mei deel ik deze reflectie. Niet als buitenstaander, maar als iemand die al meer dan een halve eeuw verbonden is met het Vlaamse liberalisme. Voor velen is dit misschien nog maar een eerste stap in een langer proces. Voor mij is het wellicht de laatste échte herbronning van de partij die ik in mijn leven zal meemaken, en hopelijk een echte herbronning. Ik hoop dat het LVV zowel naar inhoud als vorm de juiste voorzet kan geven. Anders is het een maat voor niks.
Vrijheid door verantwoordelijkheid.
De liberale visie op de overheid vertrekt niet vanuit de afwezigheid van sturing, maar vanuit gerichte, moreel verantwoorde tussenkomst. De taak van de staat is niet om het leven van burgers te bepalen, maar om de voorwaarden te scheppen waarin hun vrijheid kan gedijen. De overheid garandeert rechtszekerheid, beschermt kansen, en corrigeert marktfalen waar nodig – zonder ooit de plaats van het individu in te nemen. Een liberale overheid grijpt doelgericht in waar de vrijheid bedreigd wordt door machtsconcentratie, sociale uitsluiting of ecologische uitputting. Zij herstelt het evenwicht, schept ademruimte, en verdwijnt zodra burgers opnieuw het zelf kunnen dragen. Vrijheid ontstaat niet uit afwezigheid van overheid, maar uit een overheid die haar rol kent: beperkt in macht, helder in doel, en geworteld in het primaat van menselijke waardigheid en recht op zelfbeschikking.
Technologie opent ongeziene mogelijkheden voor vrijheid, innovatie en verbinding. Maar net daarom moet ze ook kritisch omkaderd worden. De liberale reflex is er één van vertrouwen in vooruitgang, maar ook van waakzaamheid tegenover machtsconcentratie. In een digitale samenleving is privacy een noodzakelijke voorwaarde voor individuele vrijheid. De staat mag technologie nooit gebruiken als instrument van controle, en bedrijven mogen individuele vrijheid niet ondergeschikt maken aan efficiëntie of winst. Artificiële intelligentie creëert ongeziene kansen, maar bedreigt ook autonomie, privacy en menselijke waardigheid.
In een liberale visie blijft technologie een middel en nooit een doel. AI-toepassingen moeten onder menselijke controle staan, transparant zijn, en herleidbaar tot menselijke verantwoordelijkheid. Vrijheid in het AI-tijdperk vergt actieve bescherming: geen onzichtbare algoritmische macht, geen normalisering van surveillance, geen verabsolutering van efficiëntie ten koste van rechten. Een liberaal antwoord op AI is geen angst, maar verantwoord optimisme: innovatie in dienst van menselijke waardigheid, onder waakzame bewaking van fundamentele principes.
Herbronning, geen façadeopsmuk.
Ik heb de partij groot zien worden, zichzelf zien verliezen, en nu weer horen zeggen dat ze zichzelf wil heruitvinden. Maar herbronning is geen communicatiestrategie. Het is een morele oefening. En die begint bij de erkenning dat we ons verhaal zijn kwijtgeraakt. Dat we geen antwoord meer bieden op de groeiende roep naar vrijheid met betekenis. Verantwoordelijk individualisme is meer dan een term, het is de kern van wat het liberalisme vandaag nog relevant maakt: vrijheid als kans én als engagement. Wie dat niet begrijpt, maakt straks plaats voor populisten die vrijheid verkondigen terwijl ze haar ondermijnen.
De Staten-Generaal is een kans, maar ook een test. Als dit proces opnieuw vervalt in profilering, interne rekeningen of retorische vaagheid, dan is het project verloren nog voor het begonnen is. De inhoud mag dan nog zwak zijn – toon dan tenminste dat respect, stijl en morele zuiverheid nog bestaan. We verdrinken al in cynisme; wat we nodig hebben zijn mensen die verbinden zonder zichzelf te verliezen.
Liberalisme moet opnieuw ruggengraat krijgen.
Dus geen slogans, geen strategisch gemanoeuvreer, maar duidelijke morele keuzes. Liberalisme is geen verpakking of positionering, het is een overtuiging. Vrijheid krijgt pas betekenis als ze gedragen wordt door verantwoordelijkheid, moed en respect.
Wat vandaag als “daadkracht” wordt verkocht, is vaak niets meer dan lawaai zonder richting: luid, vluchtig, oppervlakkig. Tegenover die houding moet het verantwoordelijk liberalisme opstaan: principieel zonder fanatisme, moedig zonder geschreeuw, moreel verankerd zonder te versmallen. Vrijheid vraagt geen spektakel, maar standvastigheid.
We moeten opnieuw het vertrouwen verdienen van mensen die vrijheid niet als een luxe zien, maar als bestaansvoorwaarde. Sluit compromissen met wie principes heeft, niet met wie ze inruilt voor postjes. En bouw vooral geen façadepartij die zich verschuilt achter campagnes en tweets van 280 karakters. Wij hebben geen behoefte aan een karikatuur van liberalisme die zich vermomt als daadkracht, maar in werkelijkheid morele helderheid verruilt voor effectbejag. Geen behoefte ook aan een stijl die polarisatie verkiest boven argumentatie, en controverse boven verantwoordelijkheid. Wat zich vandaag als hard liberalisme voordoet, is in wezen een uitholling ervan: luid, snel, oppervlakkig, maar zonder hart, zonder anker, zonder richting.
Ik schrijf dit omdat ik liberaal ben – tot in de kist.
Ivan Vandermeersch
