Morele moed is cruciaal voor vrijheid – Ivan Vandermeersch
Wanneer kleine organisaties het opnemen tegen machtige staten, en gelijk krijgen van het hoogste Europese gerechtshof, herinnert dat ons aan de essentie van waar het liberalisme voor staat: zelfbeschikking, rechtvaardigheid en de plicht om op te komen voor wie onderdrukt wordt. Het recente succes van Forbidden Colours https://www.forbidden-colours.com/2023/01/19/lawsuit-hungary/ – een kleinschalige NGO die erin slaagde zestien EU-lidstaten te mobiliseren tegen de Hongaarse anti-LGBTIQ+ wetgeving – is daar een treffend voorbeeld van.
De Europese Advocaat-Generaal oordeelde dat Hongarije met zijn zogenaamde 'anti-LGBTIQ-wet' de fundamentele rechten van de mens heeft geschonden, en in strijd handelde met het EU-recht. Door kinderen via wetgeving te ‘beschermen’ tegen LGBTIQ-informatie, werden discriminatie en stigmatisering gecodificeerd in wet, met schending van de menselijke waardigheid tot gevolg. Dat oordeel legt de lat hoger: het onderstreept dat lidstaten niet ongestraft kunnen morrelen aan universele rechten onder het mom van culturele soevereiniteit.
De zaak is des te opmerkelijker omdat ze niet gedragen werd door een groot Europees instituut of een logge denktank, maar door een handvol geëngageerde burgers met morele moed. Dat is wat het liberalisme in zijn kern hoort te zijn: een strijd die vertrekt van het individu, gevoed door overtuiging, en gedragen door samenwerking. Verantwoordelijk individualisme is hier geen abstract begrip, maar de drijvende kracht achter concrete verandering. Het is het bewijs dat één mens met principes méér kan betekenen dan duizend kiezers met gemakzucht.
In Vlaanderen, waar het liberalisme steeds vaker verengd wordt tot fiscale bespiegelingen of strategische spin, leidt deze reductie tot conservatisme en conformisme. Het liberalisme verwordt zo tot een vorm van bestuurlijk technocratisme waarin geen ruimte meer is voor het rebelse, emanciperende karakter dat eigen is aan haar wortels. Partijen die de vrije markt omarmen, maar individuele vrijheden ondergeschikt maken aan culturele dwang of identitaire reflexen, zijn geen liberale partijen – hoezeer ze dat etiket ook claimen.
Een liberale beweging die zijn geloofwaardigheid wil herwinnen, moet zijn principes luidop durven herhalen – ook als dat oncomfortabel is. Solidariteit zonder zelfbeschikking is betutteling. Zelfbeschikking gaat over seksuele geaardheid, maar ook over reproductieve rechten, waardig sterven, levenskeuzes, ondernemerschap, en het recht op culturele of spirituele expressie. Een samenleving die vrijheid aanbiedt zonder keuzevrijheid, reduceert de burger tot object van zorg in plaats van subject van recht. Wie vrijheid zegt, moet ook durven vertrouwen.
De uitspraak tegen Hongarije is een krachtig signaal, maar tegelijk een test: zijn wij bereid dat signaal ook politiek te vertalen? Durven wij als liberalen consequent te zijn, ook als dat ons electoraal niet onmiddellijk beloont? Durven we ook hier, in Vlaanderen, aan te tonen dat het individu heilig is ongeacht afkomst, oriëntatie, of levenskeuze?
Wie deze uitspraak viert, mag die niet reduceren tot morele zelfvoldoening. Het is een oproep tot engagement. Tot het terug opeisen van de kern van het liberalisme: de moed om recht te laten geschieden, zelfs tegen de stroom in.
In tijden van groeiende druk tot conformisme, is het van vitaal belang dat we waakzaam blijven voor de sluipende banalisering van gehoorzaamheid en conformisme. Een samenleving waarin burgers; zonder vragen te stellen, volgen wat een autoriteit oplegt, verliest haar moreel kompas. Zoals Hannah Arendt het al treffend noemde: het kwaad nestelt zich niet altijd in schreeuwende wandaden, maar vaak in gedachteloosheid. Laat ons niet de makkelijkste weg kiezen, maar de juiste. Want vrijheid zonder geweten is leeg, maar gehoorzaamheid zonder inzicht is gevaarlijk.
Ivan Vandermeersch
De auteur is voormalig Secretaris-generaal van BAM. Hij schreef de tekst Pleidooi voor Moderne Vrijheid: verantwoordelijk individualisme in een inclusieve samenleving (2024).
